Løgmaður beyð Zelenskyj til Føroya

Ukrainski forsetin kemur fegin – men ikki fyrr enn kríggið er av

(Mynd: Løgmansskrivstovan)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Aksel V. Johannesen, løgmaður, og Bjørt Samuelsen, løgtingsforkvinna, fingu mánadagin høvi til at hitta ukrainska forsetan, Volodymyr Zelenskyj, undir almennu vitjan hansara í Danmark.

Hetta hendi á Christiansborg. Í stuttum práti teirra millum segði løgmaður, at ukrainska fólkið hevur fullan stuðul frá føroyska fólkinum. Hann nevndi eisini, at Føroyar framhaldandi fara at taka ímóti flóttafólkum og veita neyðhjálp til Ukraina, skrivar løgmansskrivstovan í tíðindaskrivi í dag.

Løgmansskrivstovan skrivar ikki um, at Zelenskyj varð boðin til Føroya, men tað skrivar Bjørt Samuelsen, løgtingsforkvinna, í eini dagføring á Facebook-vanga sínum:

Margretha drotning heilsar upp á Zelenskyj forseta og konu hansara Olena Zelenska (Mynd: EPA) 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 21. august 2023

Fyri fyrstu ferð í rutuflúgving millum Føroyar og USA

Fyrstu rutuflúgvarin hjá Atlantic Airways lendi týskvøldið, lokala tíð, á Stewart flogvøllinum uttan fyri New York

(Myndir: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Sverri Egholm

Týskvøldið lendi Atlantic Airways á fyrsta sinni í rutuflúgving á Stewart International Airport, sum er nærhendis New York.

Hetta var um 19-tíðina lokala tíð.

Túrurin tók nakað yvir seks tímar, og umborð vóru umleið 70 fólk.

Lítið hátíðarhald var á flogvøllinum í sambandi við fyrsta túrin, og fagnaður var, nú Atlantsflog hevur tikið upp flúgving millum Vágar og New York bý.

Jóhanna á Bergi, stjóri í Atlantsflogi, og Bjarni Kárason Petersen, løgmálaráðharri, kliptu snórin saman við umboðum frá floghavnini.

Fimm túrar verða gjørdir vestur um hav til býin, sum ongantíð svevur.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 23. august 2023

Úr Tindhólmi til DR at viðmerkja rúmdarferð

Huginn-rannsóknarrakettin við m.a. slipsinum hjá Williami Heinesen og danska Andreas Mogensen umborð skuldi eftir ætlan skjótast út í gjár. Men fráferðin varð útsett til í morgun. Donsku sjónvarpsrásirnar fylgja hendingini beinleiðis

David Arge Klevang (Savnsmynd)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Í gjár skuldi eftir ætlan vera stórur rakettútskjótingardagur á Kennedy Space Center í USA í sambandi við at rúmdarrakettin Dragon hjá SpaceX skuldi sendast í rúmdina við fýra rúmdarfararum umborð, sum skulu arbeiða úti á altjóða rúmdarstøðini í eitt hálvt ár.

Teirra millum er danin Andreas Mogensen, sum skal út á sína aðru rúmdarferð. Anders Mogensen er fyrsti evropeari, sum er tilknýttur eini amerikanskari Nasa-verkætlan.

Útskjótingin varð tó av ongum í gjár fríggjadagin. Útsett í 24 tímar orsaka av tekniskum avbjóðingin, ljóðaðu boðini. Nú verður ein nýggj roynd gjørd í morgun.

Av hesi orsøk fara donsku sjónvarpsstøðirnar at gera nógv burtur úr útskjótingini. Bæði DR og TV2 fara at senda beinleiðis frá útskjótingini.

Danmarks Radio fer at hava gestir í sjónvarpsstovuni, sum fara at viðmerkja og greiða frá tí, sum hendir.

Ein teirra er føroyingurin David Arge Klevang, sum tað mesta av hesi vikuni annars hevur hildið til úti á Tindhólmi, har rúmdargranskarar og jarðfrøðingar hava gjørt royndir av ymsum slag, sum skulu brúkast til at betra um arbeiðsumstøðurnar hjá rovaranum, ið tekur royndir av undirgrundini á reyðu gongustjørnuni.

David fór hósdagin aftur til Danmarkar, tí hann skuldi vera í sjónvarpsstovuni hjá DR tá útskjótingin fór fram.

Per Lundahl Thomsen frá DTU Space við mappuni við nýggja frímerkinum frá Posta. Per fer at viðmerkja fyri TV2 í morgin

Ein annar, sum skal viðmerkja, tað verður í sjónvarpsstovuni hjá TV2, er danin Per Lundahl Thomsen. Eisini hann hevur júst verið í Føroyum. Tað var í ørindum sum serfrøðingur og ráðgevi hjá DTU Space í sambandi við uppgávur til tilknýti til rúmdarídnaðin í Føroyum.

Per Lundahl Thomsen er vinmaður við Anders Mogensen, fekk nýggja frímerkjamappuna, sum Posta júst hevur givið út í sambandi við rúmdarferðina, kallað Munin, sum eftir ætlan byrjar í morgin.

Sum skilst, so hevur Per Lundahl Thomsen játtað at arbeiða fyri, at Anders Mogensen kemur ein túr til Føroya fyri at greiða frá ferðini og rúmdarvirksemi annars, tá hann vónandi er afturkomin til jarðar í øllum góðum einaferð næsta ár.

Frímerkið, sum Posta hevur givið út í sambandi við Huginn-rannsóknarferðina

Eitt lítið føroyskt íkast í rúmdarferðini afturat er, at rúmdarfararnir taka nøkur serstøk ting við sær út í rúmdina – talan er um ting, sum onkursvegna hava mentanarligan týdning.

Anders Mogensen hevur millum annað ein hondbólt við sær fyri at markera heimsmeistarakappingina í hondbólti fyri kvinnur, sum verður hildin í Danmark meðan hann sveimar í ringrás um jørðina.

Hann hevur eisini ting, sum við tilknýti til bókmentirnar. Herímillum eina bamsu, sum ímyndar Rasmus Tøpp, fyllipennin hjá Karen Blixen og slipsið hjá Williami Heinesen!.

Manningin, sum eftir ætlan verður sent út í morginárið. Frá vinstru Konstantin Borisov úr Russlandi, Anders Mogensen úr Danmark, Jasmin Moghbeli úr USA og Satoshi Furukawa úr Japan (Mynd: EPA)

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 24. august 2023

Torført at siga hvussu leingi summargestirnir verða liggjandi

Summi ivast kanska í, hvussu døglingarnir hava tað, tá teir hava ligið innarlaga á fjørðinum so leingi, og um teir kanska ikki finna út aftur. Tað er tó onki, sum bendir á at hetta er so, sigur Tjóðsavnið

Døglingur hvílir í vatnskorpuni (Mynd: Harald Bjørgvin)

SkrivaÐ:

Innsent

Í summar hava tríggir døglingar verið at sæð tætt at landi. Fyrst vóru teir á Skálafirði nakrar dagar, men nú hava teir ligið í Kaldbaksbotni yvir ein mánað. Men hvør er hesin forkunnugi summargestur, og hvussu ber tað til, at hann vitjar so leingi?

Hvat er ein døglingur?
Døglingur (Hyperoodon ampullatus) er hvalur av nevhvalaættini. Vaksin døglingur gerst í mesta lagi um níggju metrar langur og vigar vanliga 5-8 tons. Lætt er at eyðmerkja døgling frá øðrum hvali eftir eyðkendu kúluni. Á kvennhvali, og kallhvali, sum ikki er kynsbúgvin, er hon rund og grá, meðan hon á kynsbúnum kallhvali er flatvaksin og hvít.

Vanliga kemur hann ikki inn um landgrunnin. Døglingur ferðast ofta djúpt í sjónum, regluliga djúpri enn 800 m, og kann hann kava í 30-40 min. Ferðingin hjá døglingi er ikki væl skjalfest, og summastaðni metir mann at hvalurin er staðbundin, men um okkara leiðir kann roknast við at teir ferðast norðureftir um vári og suðureftir á heysti. Tað er serliga í august-september at døglingur kann svimja seg uppá land í Sandvík og Hvalba, tó at skrásetingar um strandaðir hvalir eru frá øllum bygdum í landinum. Tvøstið er góður matur, men spikið kann ikki etast, tí tað elvir til leyst lív. Lýsið verður tó nýtt at smyrja uppá útvortis, og sigst vera góð heilsubót.

Tó at døglingur er tannhvalur, hevur hann einans tvær tenn ytst í undirkjaftinum. Hjá kvennhvalinum koma tær aldri undan. Hann nýtir ikki hesar tenn at eta við, men fær sær føði við at súgva matin inn í kjaftin. Føðin, sum hvalurin leggur seg eftir er høgguslokkur og smáfiskur.

Mangt er gestsins navn
Á enskum nevnist døglingur northern bottlenose whale. Hann fær sostatt navn eftir eyðkenda nevinum, eins og á norskum, har hann kallast nebbhval. Mann kann tí undrast, hví hann í Føroyum fær sermerkta navnið døglingur. W. B. Lockwood professari í germanskum málum førir fram, at bland er komið í. Hann heldur uppá, at navnið nebbafiskur (Balenoptera physalus) fyrr hevur hoyrt til døglingin, og ikki sum nú, til tann hval sum danir kalla finhval. Hetta kann sýnast rímiligt, tí døglingurin hevur týðiligt nev, sum liðurin nebba- uttan iva skilar til. Tað løgna er so hent, at “finhvalurin” hevur fingið navnið nebbafiskur. Lockwood hugleiðir eisini um upprunan at navninum døglingur. Dǫglingr er gamalt norrønt orð, sum merkir kongur ella høvdingi. Hetta er eisini eitt av mongu hjánevni Óðins ásakongs. Nú kann mann spyrja seg sjálvan, hví ein miðalvaksin hvalur fær navn eftir fremsta gudi í norrønu gudalæruni. Frágreiðingin er helst, at søgnin sigur at døglingur hevur einans eitt eyga, eins og Óðin. At djór fáa heldur “upphevjaði” føroysk nøvn er ikki ókent, tí tjaldrið kallast eisini nornagestur. Í íslendingasøgum er Nornagestur fleiri hundrað ára gamal vallari sum vitjar Ólav Tryggvason noregskong.

Góðalív á fjørðinum
Hví leitar hann sær inn á Kaldbaksfjørð og liggur har so leingi? Sum nevnt omanfyri etur hann mest høgguslokk og smáfisk, og tað er ikki óvanligt at nógv av sild og brislingi finst á fjørðinum um summarið; ofta somikið at væl kann fáast burturúr, tá menn seta sildagørn. Fyrr hevur eisini verið væl av høgguslokki á Kaldbaksfirði.
Umframt døglingar, hevur ein delfin (Delphinus delphis) hildið til nakað longri úti á fjørðinum sama tíðarskeið, so helst er væl av mati at fáa.
Summi ivast kanska í, hvussu døglingarnir hava tað, tá teir hava ligið innarlaga á fjørðinum so leingi, og um teir kanska ikki finna út aftur. Tað er tó onki, sum bendir á at hetta er so. Áðrenn teir stevndu inn á Kaldbaksfjørð hildu teir í fleiri dagar til inni á Skálafirði, har gáttin er nakað hægri. Tí kann væntast at teir fyrr ella seinni, halda leiðina út og suðureftir tá rætta tíðin kemur.

Torført er at siga hvussu leingi teir tríggir summargestirnir verða liggjandi, sum hava frøtt bæði føroyingar og ferðafólk, ið hava eygleitt hvussu teir spæla sær á fjørðinum. Døglingur er tiltikin forvitin hvalur, sum menn gjørdu sær dælt av ta tíð hann varð veiddur, so heldur ikki er óhugsandi at hann er vitugur um, at hann hevur áskoðarar fram við vegnum.

Skrivað: Áki Vang / Tjóðsavnið

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 21. august 2023

Mistu smágentu burtur í mjørkanum

Varð tó funnin aftur áðrenn tann stóra leitingin varð sett í verk

(Tilvildarlig savnsmynd)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Beint eftir klokkan 13 mikudagin fekk løgreglan boð frá einum óttafullum pápa, sum bað um hjálp, tí tey ikki funnu 10 ára gomlu dóttrina.

Tey vóru ein gongutúr uppi á Klakki á Borðoynni, men knappliga mistu dey dóttrina burtur í mjørkanum. Tey høvdu leitað og rópt, men ikki funnið hana, og sóu ikki aðrar møguleikar enn at biðja um hjálp.

Løgreglan gjørdi klárt at fara í gongd við at leita í fjøllunum. Løgregla og tilbúgvingarleiðarin í Klaksvík vórðu fráboðað, tey fingu fatur í dronur og hundar, og høvdu sent fráboðan til bjargingartyrlu og bjargingarbátin Ziska um at hjálpa til við leitingini.

Men áðrenn tann heilt stóra leitingin varð sett í verk, ringdi pápin aftur og boðaði frá, at gentan nú varð funnin. Hon hevði svarað rópunum, og nú var familjan aftur savnað í øllum góðum.

Fráboðanin til løgregluna kom klokkan 13.09 og klokkan 13.43 ringdi pápin aftur og boðaði frá, at gentan varð funnin, so tann 10 ára gamla hevði verið burtur frá foreldrunum í mjørkanum í ein góðan hálvan tíma áðrenn alt endaði aftur í øllum góðum.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 24. august 2023

Fólkavøksturin er 1,1 prosent

1. juli búðu 54.601 fólk í Føroyum

(Mynd: Ólavur Frederiksen)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Fólkatalið í Føroyum vaks við 609 persónum seinasta árið, og 1. juli búðu 54.601 fólk í Føroyum. Tað svarar til ein vøkstur á 1,1 prosent, sum er nakað minni enn í undanfarna tíðarskeiði. Tað vísir nýggjasta uppgerðin fyri fólkatalið í Føroyum, sum Hagstovan kunngerð í dag

Síðani fólkavøksturin byrjaði fyri skjótt tíggju árum síðani, er fólkatalið vaksið við 6.500 fólkum ella 14 prosent. Gongdin í fólkavøkstrinum hevur verið ymisk í økjunum kring landið, og ferðin á fólkavøkstinum hevur verið ymisk frá ári til ár. Seinastu tíðina hevur fólkavøksturin verið lakari enn undanfarnu árini, og tað hómast aftur á strikumyndini:  

Fólkatalið verður ávirkað av nettoflyting, sum er munurin millum tilflyting og fráflyting, og burðaravlopi, sum er munurin millum fødd og deyð. Vøksturin seinasta árið kemur av einum burðaravlopi á 185 fólk og eini nettoflyting á 424 fólk. Talvan niðanfyri vísir, at samanborið við undanfarna tíðarskeið er nettoflytingin minkað meðan burðaravlopið er vaksið. 

Deyðatalið minkar meiri enn føðitalið

Trendarnir vísa, at gongdin í føðitalinum og deyðatalinum hevur verið minkandi seinastu mánaðarnar. Gongdin í deyðatalinum hevur tó verið meiri minkandi enn tann í føðitalinum, og samanlagt veksur hetta um munin millum fødd og deyð.

Deyðatalið er nú minkað so mikið nógv, at tað er á sama stigi sum framman undan stóra vøkstrinum, sum var í fjør.

Størsti vøkstur í Eysturoynni

Fólkatalið hevur í longri tíð verið javnt vaksandi, men stórur munur er á økjunum kring landið. 

Samanborið við 1. juli 2013 er fólkatalið vaksið í øllum økjum uttan Sandoyar- og Suðuroyar øki. 

Størsti vøksturin hevur verið í Suðurstreymoyar- og Eysturoyar øki við 17-18 prosentum, síðani í Vága-, Norðoya- og Norðstreymoyar øki við 7-12 prosentum. So gott sum ongin broyting hevur verið í Sandoyar- og Suðuroyar øki. Prosentvísa gongdin síðan 2013 sæst í myndini niðanfyri.

Vøksturin størstur í størstu kommununum

Í kommununum var fólkavøksturin størstur í Tórshavnar, Runavíkar og Klaksvíkar kommunu. Síðani í Nes og Sjóvar og Vestmanna kommunu.

Í bygdunum vaks fólkatalið mest í Tórshavn, Klaksvík, Argjum, Saltangará og á Toftum.

Sí fleiri tøl í talvuni niðanfyri, sum vísir fólkatalið í kommununum við tilhoyrandi bygdum 1. juli 2022 og 2023. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 22. august 2023

Hallirnar í Tórshavnar kommunu verða latnar upp

Ungdómur kann brúka hallirnar fram til midnátt tær løtur, tá tær ikki eru upptiknar av skipaðari venjing

(Mynd: Tórshavnar kommuna)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Tórshavnar kommuna hevur tikið avgerð um at lata ítróttahallir upp frá klokkan 7 á morgni til midnátt allar dagar í vikuni.

Tað boðaði Tórshavnar kommuna frá mikudagin á heimasíðu síni. Avgerðin kemur eftir at mikið kjak hevur staðist um, at læst verður fyri børnum og ungdómi, sum ynskir at koma inn í hallirnar at íðka og venja uttan fyri vanligar skipaðar venjingartíðir.

Talan er um royndarverkætlan til nýggjárs, og sum fevnir um høllina á Hálsi, Gundadalshøllina, Hoyvíkshøllina og høllina í Kollafirði.

Fyribils verða ítróttahallirnar í skúlanum á Argjahamri og skúlanum á Fløtum ikki við í skipanini, tí har krevjast onnur atkomuviðurskifti enn tey verandi. Arbeitt verður við hesum, skrivar torshavn.fo.

Heðin Mortensen, borgarstjóri, sigur, at sjálvandi skal ungdómur kunna brúka tøkar tímar í hallunum til frítt spæl. Eydnast royndarverkætlanin væl, so er ætlanin, at hallirnar framyvir bert eru stongdar tríggjar vikur um summarið, tá umvælingar skulu gerast, umframt ávísar heiligdagar, sigur hann.

Skúlar, frítíðarskúlar og dagstovnar brúka vanliga hallirnar gerandisdagar í skúlatíð. Síðani er skipað ítróttavirksemi, tað vil siga venjingar og kappingar, til kl. 22 og stundum til kl. 23, eisini í vikuskiftinum.

Men tað eru eisini nøkur glopp til frítt spæl, og nú verður so upplatingartíðin eisini longd til kl. 24.

Í hesum sambandi verða kunningarskíggjar settir upp í hallunum, so at til ber at síggja, hvørjar tíðir eru tøkar tann dagin. Á heimasíðuni itrott.fo ber eisini til at síggja tíðirnar fyri hvørja einstaka høll.

Borgarstjórin sigur, at hann hevur fult álit á ungdóminum og at tey fara væl um. Endamálið er bæði at skapa trivna og at fría spælið kann eggja fleiri til at menna seg enn meir í teirra ítrótt. Skipanin skal eftirmetast í desember. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 23. august 2023

Seks verkætlanir fingið stuðul til grønmetisframleiðslu

Tá freistin var farin, vóru seks umsóknir komnar inn, og søkt var um tilsamans 1,3 milliónir krónur

(Mynd: Uttanríkis- og vinnumálaráðið)

SkrivaÐ:

Alda Nielsdóttir

Seks verkætlanir hava fingið stuðul til grønmetisframleiðslu í Føroyum.

Á løgtingsfíggjarlógini fyri 2023 eru játtaðar 800.000 krónur til endamálið.

Endamálið við játtanini er at økja um vitan, royndir og kunnleika, sum kunnu vera við til at menna framleiðsluna av dygdargóðum grønmeti, sum verður framleitt í Føroyum. Stuðul kann veitast einstaklingum, feløgum og felagsskapum, skrivar Uttanríkis- og vinnumálaráðið.

Lýst varð alment eftir umsóknum, og tá ið freistin var farin, vóru seks umsóknir komnar inn, og søkt var um tilsamans 1.299.531 krónur.

• Jógvan Fróði Hansen / Biofar søkir um stuðul at halda fram við verkætlan, sum hevur til endamáls at kanna, hvussu tað ber til at avmarka skaðan, sum kálflugan hevur á grønmetisframleiðslu í Føroyum, í hesum føri á røtur. Talan er um eina trý-ára verkætlan, sum fyrstu ferð fekk stuðul í fjør. Søkt var um 157.180 krónur, og verkætlanin fekk játtað stuðul upp á 125.000 krónur.
• Poul A. í Homrum søkti um stuðul til eina verkætlan, sum hevur til endamáls at velta epli við bara at brúka biotøð sum føðsluevni. Søkt var um 74.400 krónur, og verkætlanin fekk játtað stuðul upp á 42.500 krónur.
• Veltan, Grøni háskúlin og Búnaðarstovan hava søkt um stuðul at seta gartnara el. tíl., sum kann ráðgeva innan grønmetisframleiðslu, og at fáa gongd aftur á virksemið hjá Veltuni á Sandi. Málið er við tíðini at skapa ein miðdepil fyri at menna grønmetisframleiðslu í Føroyum. Søkt var um 800.000 krónur, og verkætlanin fekk játtað stuðul upp á 525.000 krónur.
• Heri Guttesen hevur søkt um stuðul at fara undir hydroponics-framleiðslu í einum fjósi. Søkt var um 40.000 krónur, og verkætlanin fekk játtað stuðul upp á 20.000 krónur.
• Hans Poulsen hevur fingið játtað 500 krónur at keypa plantutilfar til at dyrka jarðkneysar.
• Gestur Hovgaard, Búgvi Matras Kristiansen og Teitur Árnason Dahl søktu um 227.451 krónur og fingu játtað 85.000 krónur. Endamálið er at seta gongd á vinnuliga grønmetisframleiðslu við eplum og rótum í Fugloy.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 19. august 2023

23 verkætlanir fáa útoyggjastuðul

27 umsóknir komu inn um stuðul til útoyggjamenning í ár – tilsamans verður játtað 1,1 milliónir krónur

Skúvoy (Mynd: Løgmálaráðið)

SkrivaÐ:

Alda Nielsdóttir

27 umsóknir komu inn um stuðul til útoyggjamenning í ár, og av teimum fáa 23 verkætlanir stuðul.

Flestu av verkætlanunum snúgva seg um umvæling, dagføring og viðlíkahald av bygningum og øðrum á útoyggj. Harumframt eru eisini verkætlanir sum umfata mál og mentan og annað.

Endamálið við játtanini, sum er 1,1 milliónir krónur, er at stuðla tiltøkum, sum eru mennandi fyri útoyggjar. Stuðulin kann veitast einstaklingum, virkjum, feløgum og kommunum, skrivar Løgmálaráðið.

Ávísar treytir eru fyri at veita stuðul. Umsøkjarar skulu greiða frá endamálinum við verkætlanini, fíggjarætlan og hvussu hon verður framd. Útoyggjar, sum koma undir hesa skipan, eru Fugloy, Svínoy, Kalsoy, Mykines, Hestur, Koltur, Skúvoy og Stóra Dímun.

Ongir pengar fella til Koltur, Hest og Mykines í hesum umfari. Fugloy fær 291.000, Svínoy 260.000, Kalsoy 60.000, Skúvoy 117.000 og Stóra Dímun 50.000 krónur.

Stuðulsupphæddirnar í ár eru úr 10.000 krónum upp í 300.000 krónur.

Yvirlit yvir játtaðar verkætlanir sæst niðanfyri.

• Útoyggjafelagið: 300.000
• Bakkahjallur í Hattarvík: 60.000
• Umvæling av neysti niðri á bakka í Hattarvík – framhald: 25.000
• Pakkhúsið, Listabýlið, Atelier og Filmsverkstaður í Hattarvík – framhald: 40.000
• KERLON – byggja tvey neyst uppaftur í Hattarvík – framhald: 25.000
• Umvæling av hoyggjhúsi í Fugloy: 20.000
• Vakstrarhús til grønmetisframleiðslu í Hattarvík: 16.000
• Vakstrarhús til framleiðslu á Kirkju – framhald: 25.000
• Umvæling og viðlíkahald av úthúsum sum hoyggjhúsi, fjósi, seyðahúsi og súrhoyggjabrunni á Kirkju – framhald: 10.000
• Verkætlanin Multi-høli á Kirkju: 50.000
• Umvæling av roykstovuvegginum í Mittúni á Kirkju: 20.000
• Sláturhølið í Svínoy – framhald: 25.000
• Tróndarstova, orku- og aquaphonics vakstrarhús í Svínoy – framhald: 50.000
• Kafe/køkur og matarhøli v.m. Garðurin á Stórheygnum í Svínoy – framhald: 20.000
• Felagið Bjarnafossur, bátasavn og bygdahús í Svínoy – framhald: 40.000
• Umvæling av 90 ára gamla útisvimjihylinum í Svínoy: 75.000
• Neystagrundirnar yviri við Eiðið í Svínoy: 50.000
• Fjósið á Blankskálagarði á Syðradali K – framhald: 60.000
• Felagið staðarnøvn: 22.000
• Felagshús til Skúvoyar Fornminnisfelag: 80.000
• “Mini” Closed for Maintenance í Skúvoy: 21.000
• Málskeið í enskum til ferðaleiðarar í Skúvoy: 16.000
• Útbúnaður og dagføringar í Framleiðsluhúsinum í Dímun: 50.000

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 19. august 2023

281 nýggj lesandi á Setrinum í ár

256 høvdu sín fyrsta dag á Fróðskaparsetri Føroya á stóru lestrarbyrjanini mánadagin

Martin Tvede Zachariasen, rektari, heilsar teimum nýggju lesandi vælkomnum á Setrið (Mynd: setur.fo)

SkrivaÐ:

Innsent

Rokan var í fjøruni mánadagin á Vestaru Bryggju í Havn, tá stóra innleiðslan fyri nýggj lesandi var í Sjóvinnuhúsinum, har Fróðskaparsetur Føroya eisini heldur til.

256 lesandi á 20 útbúgvingum høvdu sín fyrsta dag, har tey fingu lestrarkort og góð vælkomuorð og tónleik í Kongshøll, áðrenn tey fóru út á sínar egnu deildir, har tey eisini hava innleiðslur hesa vikuna.

Í ár fer Námsvísindadeildin á fyrsta sinni at hava tveir flokkar av námsfrøðingum, nú samfelagsligi tørvurin á teimum er so stórur. Tilsamans 44 námsfrøðilesandi eru í 2023-árganginum.

25 nýggj sjúkrarøktarfrøðilesandi byrjaðu eisini í gjár, og aftrat hinum 25, sum byrjaðu í januar, er tann árgangurin sostatt 50.

Á spildurnýggju útbúgvingini, master í dátuvísindum, fara 17 lesandi nú til verka.

Ársins umsóknartøl og tøl fyri tey, sum eru byrjað á teimum ymisku útbúgvingunum, eru her: 

Fleiri myndir og meira um lestrarbyrjanina her

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 22. august 2023

Sverri Steinhólm settur sum diakonprestur

Presturin í nýggja embætinum hevur millum annað til uppgávu at virka millum teirra, sum hava avbjóðingar í gerandisdegnum og gerast sosialt viðbrekin

Í fyrstu atløgu verður byrjað spakuliga í tættari samvinnu við Bláa Kross Føroya og Soli Deo Gloria í Klaksvík. Sverri Steinhólm byrjar í tænastuni 1. september (Mynd: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Agnar Prestá

Tað verður Sverri Steinhólm, sum áður hevur røkt embætið sum sjúkrahús – og fongsulsprestur, ið nú verður fyrsti diakonprestur í Føroyum. 

Hesum boðar Fólkakirkjan frá í skrivi í vikuni. 

Presturin í nýggja embætinum hevur til uppgávu at virka millum teirra, sum hava avbjóðingar í gerandisdegnum og gerast sosialt viðbrekin. Hetta eitt nú í mun til arbeiðsloysi, bundinskap ella heimloysi, og skal hann virka í samspælinum millum tað einstaka menniskjað og samfelagið.

- Í arbeiðinum skal hann boða evangeliið um Jesus í orði og verki inn í tilverunnar avbjóðandi umstøður.Í fyrstu atløgu verður byrjað spakuliga í tættari samvinnu við Bláa Kross Føroya og Soli Deo Gloria í Klaksvík, ið eru umboðað í nevndini, ið saman við biskupi hevur ábyrgd av diakonprestinum.

Um setta prestin skrivar folkakirkjan.fo, at Sverri hevur drúgvar royndir á økinum frá sínum arbeiði í Bláa Krossi, har hann hevur verið virkin alt sítt lív og formaður í mong ár. Hann kemur at samstarva við felagsskapir og øll tey, ið ynskja at samstarva við fólkakirkjuna.

Fólkakirkjan hevur seinnu árini verið í eini tilgongd at seta fleiri funktiónsprestar, at virka við meiri bundnum uppgávum, og setanin av diakonpresti er ein liður í hesum.
Umframt diakonprestin, eru funktiónsprestar, ið røkja uppgávur innan sjúkrahúsverkið, millum fongslaðir føroyingar. Fólkakirkjan hevur eisini nýligani sett ein studentaprest at virka á miðnámskúlunum kring landið.

Sverri Steinhólm byrjar í tænastuni sum diakonprestur tann 1. september.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 24. august 2023

Ásla liðug sum kommunulækni

Hevur lokið serlæknaútbúgving í almennum medisini á Landssjúkrahúsinum og hjá kommunulæknaskipanini

Frá vinstru Tummas í Garði, varsstjóri, Steinar Eirikstoft, forstjóri, Ásla Janfríð Joensen, Turið Holm Johannesen, samskipari fyri útbúgvingina og Gunnvá Tuttesen, varastjóri (Mynd: ls.fo)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Ásla Janfríð Joensen hevur lokið 4,5 ára serlæknaútbúgving á Landssjúkrahúsinum og hjá kommunulæknaskipanini, har hon hevur verið í ymiskum læknaviðtalum.

Ásla hevur verið ávikavist hjá Kára Rasmussen, kommunulækna sála í Skálafjarðar læknadømi, hjá kommunulæknunum Signhild Petersen og Heina Harryson í Eiðis læknadømi og nú tað seinasta árið í viðtaluni hjá Turið Holm Johannessen, kommunulækna í Suðurstreymoyar læknadømi.

Í Føroyum er útbúgving av serlæknum í almennum medisini skipað í samstarvi millum Landssjúkrahúsið, Kommunulæknaskipanina og Videreuddannelsesregion Øst í Danmark. Útbúgvingartíðarskeiðið fevnir um ymiskar kliniskar starvstíðir á sjúkrahúsi og í kommunulæknaviðtalu, umframt eina røð av skeiðum v.m. í Danmark og í Føroyum.

Í løtuni eru 12 læknar undir útbúgving til kommunulækna.

Ásla er tann triði læknin, ið verður liðug í ár. Tann næsti læknin verður eftir ætlan liðugur 29. februar 2024.

Kelda: Landssjúkrahúsið 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 21. august 2023

Borgarafundur um kampusætlanina 5. september

Landsverk og Fróðskaparsetur Føroya bjóða grannum og øðrum áhugaðum, í samband við at arbeiði nú av álvara fer í gongd

Her verður m.a. tann komandi parkeringin á grasfløtuni umrødd, og hvat grannarnir kunnu vanta av ávirkan í byggitíðini næstu árini. Verkætlanin byrjar í hesum mánaðinum (í august 2023)

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Fróðskaparsetur Føroya og Landsverk fara nú undir fleiri arbeiðir í samband við heildarætlanina fyri Kampus frá 2018.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 22. august 2023

Nýggj ritgerð um heita rákið millum Ísland og Føroyar

Kanningarnar hjá Havstovuni vísa millum annað, at heita rákið er ikki viknað síðan 1993

Regluliga hava fyrst Magnus Heinason og nú Jákup Sverri kannað hita og saltinnihald eftir hesum skurði. Hesar mátingar loyva okkum at skilja Atlantssjógvin frá køldum Arktiskum sjógvi, sum kemur norðaneftir (Mynd: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Nýggj vitan um rákið av heitum sjógvi norðan fyri okkum er júst komin í vísindatíðarritinum Ocean Science.

Tvørtur um undirsjóvarryggin millum Ísland og Føroyar rekur heitur sjógvur úr Atlantshavi inn í tey køldu høvini eystan og norðan fyri okkum. Hesin heiti “Atlantssjógvur” ber nógvan varma við sær og hevur ómetaliga stóran týdning fyri umstøðurnar hjá øllum livandi á føroyska landgrunninum og í Norskahavinum. Havstovan hevur tí í meiri enn 30 ár gjørt regluligar kanningar av hesum ráki.

Nógvar av hesum kanningum eru gjørdar eftir einum skurði, “Norðurskurðinum”, sum gongur frá Landgrunninum beint norðureftir (mynd sæst niðanfyri).

Regluliga hava fyrst Magnus Heinason og nú Jákup Sverri kannað hita og saltinnihald eftir hesum skurði. Hesar mátingar loyva okkum at skilja Atlantssjógvin frá køldum Arktiskum sjógvi, sum kemur norðaneftir.

Mynd 1. Botndýpi á Íslandsrygginum. Reyða linjan vísir Norðurskurðin, har regluligar mátingar eru gjørdar. Støð, har streymmátarar hava ligið, eru víst við gulum sirklum (boyur) ella kassum (trolvardar rammur)

Eftir Norðurskurðinum hava vit haraftrat lagt mátarar út, sum hava mátað streym í fleiri mánaðir í senn (sí "Mynd 2)). Eisini viðger ritgerðin mátingar frá fýra streymmátarum, sum hava ligið á rygginum (gulir kassar á Mynd 1). Vit hava harumframt brúkt mátingar frá satelitti (fylgisveini), sum eru gjørdar síðan 1993, og sum rúmdarkanningarstovnurin í Europa “Copernicus” almannakunnger.


Mynd 2. Syðsti partur av Norðurskurðinum. Streymmátarar hava ligið á botni í trolvardum rammum (gulir kassar) ella í ankraðum boyum (gulir sirklar). Teir máta streymferð við at senda ljóðstrálur móti vatnskorpuni og kanna ekkó.

Ritgerðin hevur trý høvuðsúrslit.

Úrslit 1: Nýggjastu satelittmátingarnar eru álítandi.

Satelittmátingarnar vísa, hvussu vatnskorpan hellur ymsastaðni kring okkum, og hvussu hallið broytist frá degi til dags. Eftir vanligari teori eigur hetta at siga okkum, hvussu streymurin í vatnskorpuni broytist. Tær nógvu streymmátingarnar, vit hava gjørt eftir Norðurskurðinum, kunnu samanberast við satelittmátingarnar, og upprunaliga riggaði samanberingin ikki so væl. Í december 2021 kom Copernicus tó við eini nýggjari útgávu, har allar mátingarnar síðan 1993 vórðu roknaðar umaftur (“reprocessed”), og hesi nýggju tølini samsvara sera væl við okkara mátingar. Tað ger samstundis, at vit kunnu brúka satelittmátingarnar eisini aðrastaðni og onnur tíðarskeið, har vit ikki sjálvi hava mátingar.

Úrslit 2: Heita rákið tvørtur um Íslandsryggin útgreinað. 

Íslandsryggurin er sera breiður, og ikki hevur verið greitt, hvussu og hvar Atlantssjógvurin fer tvørtur um ryggin. Við at samanbera okkara egnu streymmátingar við satelittmátingarnar og aðrar kanningar sæst, at rákið er í tveimum sundurskildum greinum (sí Mynd 3). Íslendska greinin er smøl og liggur yvir íslendsku hellingini. Hon eigur helst minni enn ein fjórðing av samlaða rákinum. Restin kemur í føroysku greinini, sum er væl breiðari. 


Mynd 3. Rákið av Atlantssjógvi tvørtur um Íslandsryggin er í tveimum greinum. Íslendska greinin er smøl, og ein partur av henni vendir aftur inn á ryggin og melur yvir norðasta bankanum á rygginum.

Úrslit 3: Heita rákið er ikki viknað síðan 1993

Rákið av heitum Atlantssjógvi norðan fyri Føroyar er partur av eini størri streymskipan, sum røkkur um alt Atlantshavið, nevnd AMOC (Atlantic Meridional Overturning Circulation). Mett verður, at globala upphitingin fer at fáa AMOC at vikna. Um hetta hevði rakt okkara part av AMOC, hevði minkandi rákið av heitum sjógvi fingið stórar avleiðingar fyri okkara havøki. Enn ber ikki til at siga við vissu, um so verður seinni í hesi øldini. Men enn tykist rákið í øllum førum ikki at vera viknað her hjá okkum. Við at samantvinna okkara egnu mátingar við satelittmátingarnar kunnu vit rokna út, hvussu nógvur Atlantssjógvur ferðaðist gjøgnum Norðurskurðin hvønn mánað frá januar 1993 til december 2021 (sí mynd niðanfyri). Í miðal ferðast beint undir 4 milliónir rúmmetrar (m3) av heitum Atlantssjógvi gjøgnum Norðurskurðin hvørt sekund, og hetta talið er ikki minkað; heldur tvørturímóti. 


Mynd 4. Mongdin av Atlantssjógvi, sum fór gjøgnum Norðurskurðin frá januar 1993 til december 2021. Tunna linjan vísir mánaðarmiðal. Tjúkka vísir ársmiðal.

Havstovan

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 23. august 2023

Fekk íblástur til søguna eina illveðursnátt í Føroyum

Barbara Beatrice Davidsen gevur út fyrstu skaldsøgu sína út í næstu viku – hon er skrivað á donskum. ‘Stormens vuggevise’ er ein sosialrealistisk skaldsøga um at vera ungur í Føroyum

 

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

31. august kemur út ungdómsskaldsøga á donskum, sum gongur fyri seg í Føroyum.

Tað er føroyska Barbara Beatrice Davidsen, sum hevur skriva skaldsøguna “Stormens vuggevise”, sum er ætlað ungum frá 12 ár og uppeftir. Bókin verður givin út á forlagnum Leitura, sum er danskur útgevari við tilknýti til Føroyar.

Á bókabaksíðuni stendur soleiðis um skaldsøguna:

“Brim trúði, at Ester var besta vinkona hennara. Men tað var áðrenn Ester gjørdist sjúk. Áðrenn Brim sveik hana og miste seg sjálva til ein bannaðan dreym. Nú veit Brim bert eitt: At hon svevur best, tá stormurin herjar.

‘Stormens vuggevise’ rannsakar, hvussu ein lívshóttandi sjúka broytir alt og styrkir bondini millum tvær vinkonur, meðan tær bjóða av fatanina av kærleika og trúfesti. Tað er ein forteljing um vinaløg, forelskilsi og ábyrgd. Og um óvæntaða vakurleikan í lívsins fløkju.”

Barbara Beatrice Davidsen, fødd í 1992, er fødd og uppvaksin í Føroyum og býr í Keypmannahavn. Hon hevur altíð verið hugtikin av góðu søguni, og longu í fólkaskúlanum gjørdist flokslærari hennara stúrin um, at hon altíð sat og stardi droymandi út gjøgnum gluggan, skrivar forlagið um rithøvundan, og heldur fram.

Við tíðini kom dreymurin um at gerast søguforteljari. Í 2020 kom hon við stuttsøguni ‘Sangfuglen’, og síðan eru komnar fleiri stuttsøgur frá hennara hond. Nú kemur hon so við fyrstu skaldsøgu síni. ‘Stormens vuggevise’ er ein sosialrealistisk ungdómsskaldsøga um at vera ungur í Føroyum, um vinalag, kærleika og trúgv, tá deyðin kemur ov tíðliga.

Barbare er útbúgvin verkfrøðingur og tá hon ikki skrivar, arbeiðir hon sum ráðgevi innan grøna orkuskiftið.

Íblásturin til skaldsøguna kom einaferð Barbara var og vitjaði foreldur síni í Føroyum, og tað hevði verið stormur alla náttina.

- Eg var eitt sindur í øðrviti og ørkymlað um morgunin tá eg vaknaði, og minnist, at eg hugsaði, at tað var langt síðani, at eg hevði sovið so væl. Mamma gramdi seg um, at hon ikki hevði fingið eygað aftur á náttini, og spurdi meg hvussu eg hevði sovið. Eg svaraði: “Eg elski at sovna í larminum frá stormi”.

- Setningurin setti gongd á okkurt. Hann kendist meira sannur enn alt annað, ein sigur í gerandisdegnum. Eg fekk hug til at kanna, hvussu summi fólk finna ró í kaos.

- Hetta gjørdist mín arbeiðssetningur, og eg byrjaði at skriva um tað, eg kenni: Um bergtakandi staðið, har eg eri fødd og vaksin upp. Um skúlagongd, forelskilsi og vinalag. Av tí at sjúka eisini fylti nógv í mínum lívi, gjørdist tað eisini ein partur av søgugongdini, har eirindaleysa føroyska náttúran eisini spælir við. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 22. august 2023

Drúgv og fjølbroytt skrá á Viðareiði í dag

Fyrsti Norð Festivalurin fer av bakkastokki við morgunmati og framførslu hjá Trølla Pætur og ommuni. Marius DC, Tinganest, Grandma's Basement og DJ Andru eru á skránni eftir midnátt

 

SkrivaÐ:

Agnar Prestá

Nýggjasti føroyski tónleikafestivalurin, Norð Festivalurin, verður hildin á Viðareiði í dag og í kvøld.

Talan er um ein langan konsertdag, har ymiskt annað eisini er á skránni.

- Trølla Pætur og Omman fara á pall kl. 11.15 og Barnalandið letur upp kl. 12. Viðingar fletta eina kúgv kl. 13 og Silvi vitjar kl. 14.  Halleluja Sofus er fyrsti maður á terassuni kl 15, áðrenn Bjarki Hansen trýnur á stóra pall kl. 15.30. Harfrá koyra vit við fullari megi. Tað verður góður tónleikur allan dagin og tætt ímillum konsertirnar á ymisku pallunum. 

Fleiri ymiskir pallar eru, okkur er inni á Hotel Norð, har ymiskur matur eisini verður at fáa.

Sí skránna niðanfyri:

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 23. august 2023

Bókin hjá Heina í Skorini á bestseljaralistanum

"Kampen om ytringsfriheden" hjá Heina í Skorini gongur sum heitt breyð. Lektarin á Søgu- og samfelagsdeildini á Setrinum hevur eisini verið í nógvum norðurlendskum miðlum

Bókin hjá havnarmanninum viðger søguliga og aktuella stríðið um at definera mørkini fyri talufrælsinum. Seinastu vikurnar er hon vorðin meiri aktuell

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Móttøkan var góð, tá Heini í Skorini, lektari á Søgu- og samfelagsdeildini, í apríl í ár út bókina ”Kampen om ytringsfriheden: religion, politik og global værdikamp.”

Bókin fekk góð ummæli í m.a. Weekendavísini, Jyllandspostinum og á Altinget.dk, har fyrrverandi danski uttanríkisráðharrin, Per Stig Møller, kallaði bókina ”fortræffelig” (frálíka/framúrskarandi). Nú er hon eisini at síggja á donskum bestseljaralistum.

Í viku 33 er bókin nummar seks á topplistanum fyri danskar fakbøkur hjá SAXO.

Kampen om ytringsfriheden” viðger søguliga og aktuella stríðið um at definera mørkini fyri talufrælsinum. Seinastu vikurnar er hon vorðin meiri aktuell av áhaldandi koran-brenningunum í Danmark og Svøríki, mótmælisgongum í muslimska heiminum og álopum á m.a. svensku sendistovuna í Baghdad.

Tann 31. juli hevði felagsskapurin hjá 57 muslimskum londum í heiminum, The Organization of Islamic Cooperation (OIC), ein fund um, hvussu muslimski heimurin kann ella skal revsa Danmark og Svøríki. Sambært fregnartænastunum er hóttanin um yvirgang vaksin.

Samstundis hava bæði danska og svenska stjórnin boðað frá, at nýggj lóggáva skal samtykkjast, sum setur forboð ímóti at brenna bøkur. Fólkatingið skal væntandi taka støðu til ítøkiliga lógartekstin í september ella oktober. Hesar hendingar hava havt ávirkan á umrøðuna og søluna av bókini, og Gads Forlag hevur nú ætlanir um at umseta bókina til enskt og geva hana út á enskum forlagi. Samstundis hava fleiri samrøður verið við høvundan, Heina í Skorini, í føroyskum, donskum, svenskum og íslendskum miðlum.

Nøkur dømi síggjast á setur.fo

Tíðindaskriv frá Fróðskaparsetri Føroya

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 24. august 2023

Aggrasoppar á stórum týskum festivali og við fronskum sáttmála

Í næsta mánaði skulu Sement-vinnararnir spæla á Reeperbahn Festival í Hamburg. Umframt hetta er altjóða bíleggingaravtalu gjørd við tað viðurkenda franska felagið Voulez Vous Danser.

- Reeperbahn Festival er ein av teimum størstu og týdningarmestu showcasefestivalunum í Europa, og ikki minst: tann greitt størsti og týdningarmesti hjá einum av heimsins størstu tónleikamarknaðum

SkrivaÐ:

Agnar Prestá

Í apríl kundi Aggrasoppar rópa seg vinnarar av Sementi, eitt sum millum annað beindi teir til Spot-finaluna bara nakrar dagar seinni. Eina viku eftir stóð bólkurin tvær ferðir á pallinum á The Great Escape, sum er stórur festivalur í Brighton í Onglandi fyri nýggjar bólkar.

Har var lutfalsliga nýggi føroyski tónleikabólkurin stórliga fagnaður, og nú boðar Faroe Music Export frá, at Aggrasoppar hava fingið pláss á Reeperbahn Festival í Hamburg, umframt at "sopparnir" hava skrivað undir eina altjóða bíleggingaravtalu við tað viðurkenda franska felagið Voulez Vous Danser.

- Reeperbahn Festival er ein av teimum størstu og týdningarmestu showcasefestivalunum í Europa, og ikki minst: tann greitt størsti og týdningarmesti hjá einum av heimsins størstu tónleikamarknaðum, Týsklandi. Festivalurin savnar tónlistafólk og tónleikavinnu úr øllum heiminum og fer fram á tí legendarisku høvuðsgøtuni kring Reeperbahn í Hamburg í fýra dagar í septembur. Aggrasoppar eru fyribils settir til at spæla leygarkvøld.

Soleiðis skrivar FMX um festivalin í norðara parti av Týsklandi, sum í ár millum 20. og 23. septembur. Festivalurin er kendur fyri at fáa tey nýggju talentini fram, sum heimurin skjótt fer at síggja og hoyra meiri frá. Føroyskt nøvn hava, so seint sum í fjør, spælt har: Í 2022 framførdu Brimheim og Joe & The Shitboys á Reeperbahn Festival.


Trygvi Danielsen til The Great Escape í Brighton (Mynd: Jamie MacMillan)

Aggrasoppar hevur eisini fyri stuttum skrivað undir avtalu við Voulez Vous Danser, ið er eitt hámett bíleggingarfelag í Frankaríki. Umboð fyri felagið hoyrdi føroyska bólkin á millum annað G! herfyri. Hesum boðar Faroe Music Export eisini frá í dag.

- Avtalan er galdandi fyri alt Europa. Samstarvið fer vónandi at senda Aggrasoppar út á fleiri konsertir og festivalar í Europa tey næstu árini.

Í bólkinum Aggrasoppar eru trý fólk, sum í hesum førinum hava skaldanøvnini Ayphinn, Dada, and Sóljudrongur. Tey eru Eyðfinn Bogason Lamhuage úr Fuglafirði, Dania O. Tausen av Toftum og Trygvi Danielsen úr Tórshavn. Øll eru við til at gera og syngja sangirnar og framføra serstaka tónleikin hjá bólkinum. Trygvi sigur soleiðis um spennandi tíðindini:

- Vit soppar eru øgiliga spentir um framtíðina, nú stórar konsertir eru fyri framman á festivalunum Reeperbahn í Hamburg og á øðrum spennandi festivalum, sum ikki eru kunngjørdir enn. Tað er sovorðið, ein altíð hevur droymt um. Haraftrat hava vit skrivað undir við bókingarfelagið Voulez Vous Danser, sum m.a. hoyrdi okkum spæla á G! festivalinum og hevur boðið sær til at umboða okkum. Hetta er eitt fantastiska spennandi samstarv, ið letur nógvar hurðar upp, sum vit gleða okkum at trína um. Framtíðin kennist ljós.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 22. august 2023

Topp 20 undir 30: Marianna fyrsti føroyski vinnarin

Nordic Music Export hevur kunngjørt sín árliga lista yvir ungar einstaklingar, sum bera ídnaðin fram. Marianna Winter Nagata er við sum fyrsti føroyingur nakrantíð

Marianna Winter til FMA í 2022 (Mynd: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Norðurlendski tónleikaídnaðurin hevur avdúkað teir 20 einstaklingarnir undir 30 ár, sum bera ídnaðin fram við árliga Nordic Music Biz Top 20 Undir 30-framtakið. Tað er sum NOMEX (Nordic Music Export) skipar fyri.

Fyri fyrstu ferð nakrantíð er ein føroyingur valdur, og vit hava tað stóru gleði at ynskja Marionnu Winter til lukku við at vera ein av teimum 20 vinnarunum.

- Marianna Winter Nagata er ein dynamisk kraft í føroyska tónleikaídnaðinum. Hon arbeiðir í løtuni sum A&R hjá TUTL, sum er fremsti umboðari og útbýtari av føroyskum tónleiki. Leikluturin hjá Mariannu fevnir víðari enn hennara A&R-ábyrgd. Hon er útgávustrategur og tónleikarafyriskipari og hevur aktivan leiklut í bookingtoyminum hjá G!Festivalinum. Hon er eisini leiðari í lokala jazzfelagsskapinum og bókar árliga Vetrarjazzfestivalin.

Serkunnleikin hjá Mariannu var serliga viðurkendur, tá ið hon sat í panelinum til Trondheim Calling 2023 og segði frá sínum innliti í at navigera tónleikavinnuna. Haraftrat varð hon vald sum umboð til Reeperbahn International Trade Mission í New York Indie Week í fjør, har hon víðkaði sítt netverk uppaftur meiri.Við sínum víðfevndu royndum og innliti sum tónleikari, sangskrivari og listafólk er Marianna ágrýtin stuðul hjá spírandi listafólki í Føroyum, meðan hon eisini talar fyri rættindum hjá tónleikarum sum nevndarlimur í Tónleikasamband Føroya.

FØROYAR
Marianna Winter (23) A&R, TUTL



Um topp 20 - príshandanin verður 14. september
 
Nordic Music Biz Top 20 Undir 30 gongur nú á sætta árið. Fokuserað verður á fjølbroytni í ídnaðarvinnuni og sjangrum, sum endurspeglast í tí fjølbroytta tónleikapallinum á økinum. Í ár er listin eisini vaksin við einum talenti úr Føroyum. NOMEX, sum er eitt samstarv millum norðurlendsku eksportráðini, hevur halgað seg til at ala fram vøkstur og menning fram í  norðurlendsku tónleikavinnuni í meira enn eitt áratíggju. 

Aftanfyri pallin hava hesi ungu professionellu ein týðandi leiklut í vøkstrinum av norðurlendskum tónleiki og ávirkan hansara kring heimin. Tey koma við nýggjum perspektivum og nýskapandi hugskotum í einari vinnu, ið broytist alla tíðina. Hvørt ár velur dómarapanelið 20 einstaklingar undir 30, sum eru mettir at hava eina møguliga framtíð sum vinnuleiðarar. Hesir vinnarar verða heiðraðir á by: Larm Festival – eitt stórt tiltak í norsku tónleikavinnuni, sum verður hildið í Oslo í Norra.

Í ár er príshandanin sett til hósdagin 14. september. Nordic Music Biz Top 20 Undir 30-móttakarar vórðu valdir grundaðir á eini røð av kriterium, sum t.d. vøkstur hjá fyritøkum, gongdin í yrkisleið, viðurkenning frá ídnaði, nýlig ávirkan á vinnuna, listarligari menning, nýhugsan, konsertinntøku, sølu, stroymingardata, atøkum og at verða hoyrd/sædd á útvarps- og sjónvarpspalli.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 22. august 2023

Hansina Iversen sýnir fram í Gamla Seglhúsinum

Framsýningin “Skjótt, tó ikki seint” hongur uppi til 24. september 

(Savnsmynd: Listasavnið)

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Í dag letur upp listaframsýning í Gamla Seglhúsinum í Klaksvík við listaverkum hjá Hansinu Iversen.

“Skjótt, tó ikki seint” er heitið á framsýningini.

Fernisering verður 16, og tá fer Kinna Poulsen at halda røðu. Eisini verður tónleikur og lættari ábit umframt at tað er møguligt at hitta listakvinnuna.

Talan er um eina søluframsýning, sum hongur uppi fram til 24. september. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 24. august 2023

Grønlendskur filmur innstillaður til filmsvirðisløn

Hetta er fyrstu ferð, at filmur frá teimum sokallaðu sjálvstýrandi økjunum innan norðurlendska samstarvið er innstillaður at finna filmsvirðisløn Norðurlandaráðsins

(Mynd: Freyr Sævarsson)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Síðan 2002 hevur ein filmsvirðisløn verið millum virðislønirnar, sum Norðurlandaráðið letur á hvørjum ári í sambandi við ársfundin í ráðnum.

Higartil hava tað bert verið filmar úr teimum ‘stóru’ norðurlondunum, sum hava innstillað og vunnið hesa virðislønina.

Men í ár hevur ein grønlendskur filmur møguleika at vinna. Í ár eru nevniliga seks filmar innstillaðir til heiðurin – teirra millum grønlendski filmurin Alanngut Killinganni (The Edge of the Shadows) hjá filmsleikstjóranum Malik Kleist, sum eisini hevur skrivað handritið.

Teir innstillaðu filmirnir til virðislønina vórðu kunngjørdir í dag. Hinir innstillaðu filmirnir eru:

Danmark: Viften. Leikrit: Anna Neye. Leikstjórn: Frederikke Aspöck.

Finnland: Kupla. Leikrit: Reeta Ruotsalainen. Leikstjórn: Aleksi Salmenperä

Ísland: Á ferð með Mömmu. Leikrit og leikstjórn: Hilmar Oddsson

Noreg: Krigsseileren. Leikrit og leikstjórn: Gunnar Vikene

Svøríki: Motståndaren. Leikrit og leikstjórn: Milad Alami

Um grønlendska filmin 'Alanngut Killinganni' verður sagt, at leikstjórin á sjáldsaman hátt sigur eina søgu, ið byggir á forteljingar og mytologi hjá inuittum. Her er frásøgukynstur, humor og óhugni frá siðbundna grønlendska skaldskapinum á mannamunni. Grønlendska landslagið er eisini ein týðandi partur av søguni, og vøkru landsløgini eru við til at styrkja kensluna av ótta og órógv og gevur harvið filminum eina eyka dimensjón.

Um søgugongdina verður sagt, at átta ár eru liðin síðan seks ungfólk vórðu álopin av sagnveruni Qivittoq í Qaqqat Alanngui. Tuuma er ferðaleiðari í Nuuk og siglir runt við ferðafólki. Á einum av hesum túrunum biðja ferðafólkini hann sigla til staðið, har tey ungu vórðu álopin í síni tíð, og Tuuma játtar, hóast honum ikki dámar tað.

Men tá tey koma fram, gerst illgrunin hjá Tuuma til veruleika, og tey bæði ferðafólkini hvørva. Tuuma stimar í skundi aftur til Nuuk fyri at fáa hjálp frá løgregluni. Men er tað skilagott at venda aftur fyri at leita eftir ferðafólkunum, tá Qivittoq’ar gera um seg í fjøllunum?

Vinnarin av filmsvirðisløn Norðurlandaráðsins verður avdúkaður í Oslo 31. oktober. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 22. august 2023

Ráðharraskifti: Ellemann verður búskaparmálaráðharri

Og Troels Lund Poulsen fer aftur í verjumálaráðið

Jakob Ellemann-Jensen og Troels Lund Poulsen (Mynd: EPA)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Danski varaforsæris- og verjmálaráðharrin, Jakob Ellemann-Jensen varð týsdagin útnevndur til búskaparmálaráðharra. Hann heldur fram sum varaforsætisráðharri. Samstundis fór Troels Lund Poulsen aftur í verjumálaráðið.

Ráharraskiftið hendir eftir, at Jakob Ellemann-Jensen júst er vendur aftur til ráðharrastarvið eftir at hava verið sjúkrameldaður í eitt hálvt ár orsaka av strongd.

Meðan Ellemann-Jensen var sjúkrameldaður, virkaði Lund Poulsen sum verjumálaráðharri. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 22. august 2023

Flogfar við Prigozjin datt niður mikukvøldið

Umframt Jevgenij Prigozjin var eisini stovnarin av Wagner-bólkinum, Dmitrij Utkin, við privata flogfarinum. Tilsamans tíggju fólk lótu lív í vanlukkuni

Jevgenij Prigozjin (Savnsmynd: BBC)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Leiðarin av Wagner herinum, 62 ára gamli Jevgenij Prigozjin, var umborð á flogfarinum, sum mikukvøldið datt niður millum Moskva og Sankjta Pætursborg.

Tað váttaðu russisku loftferðslumyndugleikarnir sama kvøld, sambært Reuters tíðindastovuni.

Russiska ráðharraráðið fyri vanlukkur hevði tá upplýst, at innleiðandi kanningarnar av hendingini vístu, at øll umborð á flogfarinum lótu lív.

- Tað vóru tíggju fólk umborð á flogfarinum, herav manningin taldi trý. Sambært okkara fyribils upplýsingum, doyðu øll umborð, boðaði ráðharraráðið frá.

Russisku loftferðslumyndugleikarnir váttaðu seinni, at stovnarin av Wagner, Dmitrij Utkin var umborð á flogfarinum.

- Leiðarin av Wagner, ein russisk hetja, ein sannur fosturlandsvinur frá móðurlandinum – Jevgenij Viktorovitj Prigozjin – doyði orsaka av gerðum, framdar av svikarum móti Russlandi, ljóðaðu boðini frá Wagner-bólkinum í eini dagføring á samskiftistænastuni Telegram.

Síðst í juni stóð Wagner bólkurin fyri einum stuttum uppreistri móti russisku hernaðarleiðsluni. Tilburðurin endaði við, at avtala varð gjørd, sum m.a. hevði við sær, at Prigozjin skuldi flyta til Hvítarusslands.

Vanlukkuøkið verður kannað (Mynd: EPA)

BBC skrivar, at Wagner-ovastin átti privata flogfarið, sum datt niður. Tað datt niður nærhendis bygdina Kuzjenkino, sum liggur áleið miðskeiðis millum Moskva og Sankta Pætursborg.

Wagner-uppreisturin móti hernaðarleiðsluni í Russlandi hendi fyri júst tveimum mánaðum síðani, millum 23. og 24. juni. Wagner-hermenninir náddu fram til umleið 200 kilometrar frá russiska høvuðsstaðnum áðrenn tað eydnaðist at gera eina avtalu við hvítarussiska forsetan, Aleksandr Lukasjenko, sum fekk herin at støðga og venda við, skrivar Ritzau.

Wagner-herurin hjálpti Russlandi við í russisku innrásini av Ukraina í fjørvár, og var eisini við, tá Krim hálvoyggin varð hersett í 2014.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 24. august 2023

Fyrsta rakettútskjótingin úr Hetlandi nærkast

Tann fyrsta orbitala útskjótingin – altso ein rakett, sum verður send í ringrás um jørðina – verður fyrst í komandi ári

Rakettútskjótingarstøðin er komin væl áleiðis. Saxa Vord Spacecenter liggur einans umleið 180 fjórðingar úr Akrabyrgi (Mynd: Keith Morrison / Shetnews)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Rakettútskjótingarstøðin Saxa Vord Spaceport á Lamba Ness norðast í Hetlandi er nú við at taka skap.

Shetnews skrivar í dag, at arbeiðið gongur eftir ætlan, og at fyrstu royndirnar á støðini væntandi verða gjørdar seinast á árinum, meðan tann fyrsta orbitala útskjótingin – altso ein rakett, sum verður send í ringrás um jørðina – verður fyrst í komandi ári.

Tað er týska fyritøkan Rocket Factory Augsburg, RFA, sum hevur umbiðið at fás eina rakett senda út frá nýggju støðini á Unst, norðast í Hetlandi.

Ein talsmaður fyri rakettstøðina sigur við Shetnews, at Saxa Vord heldur fram við góða samstarvinum við myndugleikarnar, og roknar við at hava finggið endaliga loyvi frá bretsku flogferðslumyndugleikunum – Civil Aviation Authority – ein av fyrstu døgunum.

Danskur milliardingur eigur í

Ein av stóru partaeigarunum í  Saxa Vord Spaceport er grunnurin, sum eitur Wild Ventures Limited. Hetta er eitt íløgufelag hjá danska milliardinginum Anders Holch Povlsen, sum eisini er stórjarðareigari í Skotlandi.

Vit hava fyrr skrivað um hendan ríkmannin, sum m.a. eigur stóru donsku klædnafyritøkuna Bestseller umframt fleiri aðrar fyritøkur, og sum er føddur í Føroyum, at hesin skal hava verið ein av teimum, sum var ímóti at byggja rakettútskjótingarstøð í Hetlandi.

Men felagið Wild Ventures Ltd. sigur við Shetnews í dag, at tey eru nøgd við gongdina við rakettútskjótingarstøðini og síggja fram til, at júst henda rakettútskjótingarstøðin kemur í gongd sum tann fyrsta verkætlanin í Bretlandi av sínum slag.

Treytað av at neyðugu loyvini koma upp á pláss, so er ætlanin at fyrstu útskjótingarnar skulu gerast seinni í ár, og sum sagt tann fyrsta sokalla orbitala útskjótingin verður fyrst í komandi ári, skrivar Shetnews. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 21. august 2023

Indiskt far lent á suðurpóli mánans

Er fjórða tjóðin í heiminum, sum hevur sent rúmdarfar út á mánan - her eydnaðist at lenda á suðurpólinum, ið verður mett at vera ein stór avbjóðing. Men her eru best møguleikar at finna vatn

Fólk fylgdu í spenningi við beinleiðis stroymingini (Mynd: EPA)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

India skrivaði rúmdarsøgu í vikuni. Landið er tað fyrsta, sum hevur megnað at seta eitt rúmdarfar á suðurpól mánans.

Hetta hendi seks vikur eftir, at indarar sendi mánaferðina, kallað Chandrayaan-3, avstað, skrivar Danmarks Radio.

Tað er heilt serligt, at rúmdarfarið lendi á suðurpólinum.

- Suðurpólurin er serligur, tí hildið verður, at tað kann vera vatn – ísur – á pólinum. Tað er eitt rættiliga spennandi stað, tá tað snýr seg um at senda fólk harút. So á tann hátt hevur India megnað nakað stórt, við tað at tey eru tey fyrstu at lenda á suðurpólinum, sigur Cacilie Sand Nørholm við Danmarks Radio. Hon er stjørnualisfrøðingur á Planeteriinum í Keypmannahavn.

Hon metir, at mánin í framtíðini fer at verða millumstøð í sambandi við ferðir longur út á aðrar gongustjørnur.

- Eitt av málunum er at byggja eina rúmdarstøð á mánanum, sum skal vera lopfjøl víðari til mars. Um vatn kann fáast á mánanum, so kunnu rúmdarfararnir yvirliva haruppi. Tað er nevniliga ógvuliga kostnaðarmikið og trupult at fáa nóg mikið av vatni við heimanífrá, greiðir hon víðari frá.

Hetta er aðru ferð, at indarar royna at lenda á mánanum. Í 2019 royndi landið eisini, men tað eydnaðist ikki at lenda á suðurpólinum. Í staðin datt farið niður á mánanum. Men hesaferð gekk alt eftir ætlan.

Chandrayaan-3 hevði eitt lendingarfar við sær við navninum Vikram, og tað er hetta farið, sum seinnapartin mikudagin setti seg á mánan. Væleydnaða ferðin merkir, at India er fjórða landið í heiminum, sum hevur megnað at lenda á mánanum. Hini londini eru Sovjetsamveldið, Kina og USA.

Tað verður hildið at vera sera trupult at lenda á suðurpólinum, tí nógvir og stórir goskoppar eru har á leiðini.

Rúmdarrakettin Chandrayaan-3 varð send avstað 14. juli (Mynd: EPA)

Indiski forsætisráðharrin, Narendra Modi, var errin, tá hann frætti tíðindini. Hann var staddur í Suðurafrika í sambandi við toppfundin í BRIC-samgonguni.

- Henda gleðisdag vil eg fegin venda mær til øll heimsins fólk. Væleydnaða mánaferðin hjá India er ikki einans okkara ferð. Hon er ætlað allari mannaættini, segði Narendra Modi, sambært Ritzau.

Endamálið við at lenda á suðurpólinum er vatnið í økinum. Er nóg mikið av tí, fær tað stóra ávirkan á framtíðar rúmdarferðir.

Indiska ferðin hevur kostað góðar 500 milliónir krónur.

Russland hevur eisini gjørt royndir at lenda á suðurpólinum. Men rakettútskjótingin síðsta vikuskiftið, kallað Luna-25, miseydnaðin, og rakettin datt niður.

Komandi ár hava bæði USA og Kina ætlanir um eisini at royna at seta rúmdarfar á suðurpólinum á mánanum.

(Mynd: EPA)

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 23. august 2023

Føðingardagsheilsan til Óla Jacobsen

Mánadagin rundaði Óli Jacobsen - Óli í Fiskimannafelaganum - tey 80 árini

(Savnsmynd: Ólavur Frederiksen / Faroephoto)

SkrivaÐ:

Nøvn / Jórun og Osmund

Mánadagin 21. august rundaði Óli Jacobsen - Óli í Fiskimannafelaganum - tey 80 árini. Óli varð føddur í Danmark í 1943, meðan 2. heimsbardagi leikaði í av tí harðasta. Hann var 7 ára gamal, tá foreldrini Lisa og Vilhelm við familju fluttu heim aftur til Føroyar at búgva. Tey búsettust  í Norðragøtu, tí Vilhelm skuldi yvirtaka festið, sum var í familjuni, og sum lá í Gøtulíð.

Óli vaks tí upp í Norðragøtu og var bert 14 ára gamal, tá hann fór til skips, og baldist hann á sjónum tá í nøkur ár.

Longu sum ungur byrjaði hann at gera vart við seg í fakfelags-høpi, og seinni bleiv hann ímyndin av  Føroya Fiskimannafelag og felags formaður í mong ár.

Óli hevur altíð verið heilur í tí, sum hann hevur tykist við, og tað eyðmerkti hann sum felagsformann. Har hingu eingir lepar við, altíð til reiðar at verja áhugamálini hjá fiskimanninum her heima á landi, ja, ein sannur talsmaður, og  ótroyttiligur at forsvara teirra rættindi. Og ikki minni uttanlands, tá neyðugt varð at verja okkara fiskirættindi, og at fáa kvotur.

Fáur fakfelagsmaður í landi okkara man hava nýtt so nógva orku og tíð til at virka fyri sítt felag sum Óli.

Hansara vitan og gløggskygni var væl kent og virt í okkara grannalondum og tikið í størsta álvara.

Óli var saman við øðrum við til at geva Fiskimannablaðið út í mong ár, og var tað eitt rættiligt íkast til tíðindaumhvørvið við sínum serstøku tíðindum við heima- og uttanlandstíðindum. Ein stórur saknur tá blaðið helt uppat.

Tað er ikki høvi her at nevna allar tær nevndir, sum hann var í her heima og  eisini uttanlands, har hann altíð vardi áhugamálini hjá fiskimanninum.

Eg kom í mong ár í 1980 og 90unum sum formaður í Føroya reiðarafelag at vera mótpartur hjá Óla, tá samráðingar vóru. Hann hevði eini heilt serlig evni altíð at fáa klípt nakað av frá reiðarunum, so ella so - fór ongantíð tómhentur frá borðinum.

Óli var ikki bardagamaður, hann hevði skilt munin á at verða stríðsmaður, sum bygdi upp, ístaðin fyri bardagamannin, sum breyt niður. Hann hevði uttan iva lært orðini hjá Salomom kongi: Byrja ongantíð stríð, tí tú veitst ikki, hvar tú endar. Hann var ein av teimum, sum dugdi at síggja endan uttan at bróta niður

Tað  gav at bíta í fyrru helvt av 90’unum, tá hann  við sínum gløggskygdi - tó ikki uttan ábreiðslur - var við til at lækka hýruprosentið hjá manningunum á nótarbátum, sum tá lógu í andaleypi, næstan niður á minimum mark, fyri at bjarga nótaflotanum, sum tá var við at gleppa føroyingum av hondum.

Í dag síggjast úrslitini í samfelagnum, av hesum, hansara djarva leiki.

Óli, hendan tíðin er nú aftan bak, og tað er óendaligt, sum kundi verið skrivað um teg.

Stríðsárini hjá tær eru farin í gloymskunnar hav hjá mongum, men onkur minnist!

Nú seinastu árini hevur tú ríkað okkara tjóð við sigsøguligum tilfari, og hetta er ikki smávegis, tú hevur lagt eftir teg!

Óli, eg vænti, at  tú kennir hendan setningin úr Hásonginum  “Hvør er hon sum kemur higar úr oyðimørkini styðjandi seg at vini sínum” – eg broyti tað til hann. Tú gekk runt sum ein  gamal drongur  eina oyðimarkargongd, til tú fann Kirstin í fiskivinnu umhvørvinum úti í Tinganesi. Hon bleiv tín  kona og hollur stuðul, og væl hevur hildnast, og góður stuðul hevur hon verið.

So góðu tit Óli og Kirstin, tit sum bæði hava føðingardag í dag, og Óli nú rundar kempu ár. Vit vilja við hesum reglum ynskja tykkum tillukku og blíðan byrð víðari  yvir lívshavið. 

Jórun og Osmund

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 21. august 2023