Heimloysi sorlaði familjuna

BÚSTAÐARTROT: Meðan íbúðin hjá Sólmai Danielsen og hennara børnum varð umvæld, var hon biðin um at fara seks vikur á Herbergið at búgva við børnunum, sum tó gjørdist til fimm mánaðir, tí íbúðin ikki varð klár til tíðina. Óvissa støðan og vánaligu bústaðarviðurskiftini eru farin illa við familjuni

(Skíggjamynd: KvF)

SkrivaÐ:

Kári Mikkelsen, punktum.fo

- Alt gott um Herbergið, ið er so nógv betri bústaður enn so nógvar aðrir, sum eg havi leigað.

Soleiðis sigur Sólmai Danielsen í sambandi við, at hon og familja hennara hava havt sera ótrygg bústaðarviðurskifti seinnu árini og einaferð máttu taka til takka við at búgva á Herberginum.

Hon leggur dent á, at øll á Herberginum vóru sera fitt við tey, men Frelsunarherurin í Noregi gjørdi vart við, at tey ikki vóru rætti málbólkurin, so tey máttu sjálvandi á dyr aftur.

Sólmai sigur, at hon ringdi tvær ferðir um vikuna eftir svari viðvíkjandi lovaðu íbúðini. Tann dagin, familjan skuldi vera út av Herberginum, var arbeiðið upp á íbúðina ikki so frægt sum byrjað.  

- Eingin neyðloysn var í eygsjón, men um so var, at vit sótu á gøtuni um kvøldið, kundi eg biðja Barnaverndartænastuna taka sær av mínum yngra barni. Hetta var tað einasta tilboðið gjøgnum alla hesa tíðina, sum eg fekk, tá eg rykti eftir svari. Í flestu førum svaraði eingin mínum telefonuppringingum, teldupostum, sms- ella messengerboðum. Tó var ein eingil av eini kvinnu á kommununi, sum segði, at um vit einki annað funnu, kundu vit koma heim til hennara. Hon ringdi tó aftur um kvøldið og segði, at hon hevði fingið eitt fyrbils stað til okkum í tvær vikur í Berjabrekku og so í kvøldskúlanum eina mánaða, har tað bleiv til meira enn eitt ár.

---

Tema um bústaðartrot

Blaðið Vikuskifti fer í tveimum útgávum at viðgera bústaðarmarknaðin og serliga bústaðartrotið, ið er vaksið nógv seinnu árini. Ikki minst eftir stóru tilflytingina og harvið stóra fólkavøksturin, sum vit hava upplivað í Føroyum seinastu seks-sjey árini.

---

Almannaverkið kom eisini inn í myndina, har tey ringdu oman á sosialu deild í kommununi og gjørdu vart við, at vit skuldu hava eitt tilboð sama dag og beinanvegin. Tað lovaði málsviðgerin á sosialu deild skuldi henda. Her kom familjan tó at búgva í meira enn eitt ár undir vánaligum umstøðum, og skilið var tí ringt.

- Har var sjáldan streymur, og á jólum var eingin hiti, tí fatur fekst ikki á nøkrum at koma og fáa tað í rættlag. Ikki nokk við tí, har var eingin køkur, einki ruskstativ, eingin postkassi, eingir møblar, ein vaskimaskina, sum lak út á gólvið, og eingin møguleiki at turka klæðir. Eg kundi ikki skráseta okkum at vera til, og vit fingu tí eingi valkort, og á tann hátt kundu vit heldur ikki gera okkum galdandi við okkara vallutøku. Møguligt var heldur ikki at skráseta mítt yngra barn til fólkaskúla, og læknaviðgerð kundi ikki skipast ómakaleyst og uttan serloyvi, sigur Sólmai Danielsen.

Í fimm mánaðar var Herbergið í Havn heimið hjá Sólmai Danielsen og børnum hennara

Ákærd sum “húsbesettari”

Víðari greiðir Sólmai hon frá, at 6. mars 2020 fekk hon boð um at møta í rættinum, tí hon av kommununi varð mett at vera “húsbesettari,” tí tey framvegis búðu í kvøldskúlabygninginum hjá kommununi.

- Eg møtti í rættinum, tí eg vildi fegin hava orð á kommununa. Viðheft í ákæruritinum var avrit av leigusáttmálum til tvær smáar, men ikki serliga familjuvinarligar íbúðir, sum eg kundi velja ímillum. Eg undirskrivaði sáttmálan til aðra íbúðina og tók avrit av honum, so eg ikki enn einaferð varð kallað lygnari. Stutt eftir fekk eg boð um, at tey ikki høvdu móttikið mína undirskrivt, áðrenn freistin var úti.

Ikki nóg mikið við hesum. Fleiri ferðir fekk Sólmai bjóðað íbúð frá kommununi, men fann so útav, at har vóru fólk flutt inn frammanundan. Eisini í tær báðar smáu íbúðirnar, har hon annars hevði fingið leigusáttmála til aðra. Hon býr nú í aðrari av smáu íbúðunum, men ikki teirri, sum hon fekk lovað.

- Advokatarnir, sum eg ráðførdi meg við, søgdu, at eg hevði rætt til at fáa íbúð og fekk tí lykil handaðan. Eg tordi ikki at siga fyri børnunum, at eg nú hevði ein undirskrivaðan sáttmála, tí so kanska tey enn einaferð upplivdu eitt vónbrot um, at hesi lyfti ikki vórðu hildin.

Seks dagar eftir hetta fór Barnaverndartænastan inn í skúlan eftir yngra barninum hjá Sólmai.

- Tey ringdu til mín og søgdu, at eg ikki slapp at siga farvæl. Eg flutti tí inn í íbúðina uttan mína familju, men nú kundi eg fáa okkara innbúgv og ting aftur úr goymsluni. Nýggir møblar vórðu keyptir, so hvørt eg fekk innrættað íbúðina í míni frítíð. Í eitt ár havi eg gjørt vart við mýs, hol í múrverkinum og soppavøkstur í fleiri rúmum, sum hava oyðilagt mínar nýggju møblar. Vindeygakarmarnir eru úr ómálaðum masonit og kunnu tí ikki haldast reinir. Kloakkskipanin virkar illa, og summar dagar rennur yvir og út um alt túnið, og her er eingin vatnslanga at spula illa luktandi túnið við. Tekjan lekur, og úthurðin kann ikka latast heilt upp, sigur Sólmai Danielsen, sum vísir á, at bústaðurin á ongan hátt er hann, ið hon fekk lovað, og sum stóð í leigusáttmálanum.

- Míni børn eru framvegis heimleys, og alt eg ynskti var at geva teimum eitt heim. Hendan støðan við heimloysi hevur beinleiðis sorlað okkara familju.

Eingin hjálp at fáa nakrastaðni

Sólmai Danielsen vísir á, at hon fegin vildi havt keypt sær ein bústað, men fær ikki lán, hóast hon í fleiri ár hevur átt nóg mikið av peningi til tað, sum bankin krevur fyri at veita lán.

- Í bankanum siga tey seg ivast í, um eg megni at gjalda eitt lán aftur, hóast avdrátturin er meira enn helmingin minni enn tað, sum bankin sær, at eg hvønn mánaða rindi í leigu og øðrum avgjøldum longu nú.

Sólmai heldur, at tað at gjalda fyri eina slíka vánaliga støðu er í sær sjálvum syrgiliga láturligt.

- Eg hevði so ikki viljað goldið meira, enn eg geri, men tað ráði eg sjálvandi ikki yvir. Leiguprísurin varð settur upp millum tann fyrsta og tann seinna sáttmálan, sum longu var í sama mánaða, ið fyrsti leiguprísurin varð ásettur. Eg havi sagt frá, men havi enn einki svar fingið. Klagur í slíkum málum til Løgtingsins Umboðsmann vera ikki tiknar upp sum eitt mál har. Heldur ikki leigunevndin sigur seg kunna fara inn í kommunal mál. Ein advokatur hevur verið inni og fingið lovað, at alt skuldi vera í lagi 14 dagar eftir innflyting, so tað er ikki bara eg, sum verði fylt við oyragassi frá kommununi.

Einliga mamman í Havn vísir á, at hon hevur roynt alt, sum er komið henni til hugs fyri at bøta um støðuna.

- Eg havi tosað við allar bankar, men fái ikki húsalán. Eg havi kannað fráflyting, men tað bar ikki til, tá einki annað er at fara í. Vit hava roynt leigumál á bygd, sum heldur ikki bar til. Somuleiðis í høvuðsstanum, og tað endaði á sama hátt. Vit hava “sofakrasja,” og tað bar sjálvandi heldur ikki til í longdini. Vit hava búð á herbergi, airbnb, einum gólvi, eini skrivstovu, sovið á átta luftmadrassum, sum eru kaldar og bresta, tí tær bert eru gjørdar til vikuskiftishvíld. Eg kenni ikki aðrar møguleikar.

Sólmai Danielsen vísir á, at hjálpin frá skipanini ikki finst.

- Ironiskt nokk er tað at standa í eini støðu sum okkara ikki líka trupult, sum tað er at greiða myndugleikunum frá umaftur og umaftur um ein grundleggjandi ella basalan tørv, fyri síðan at fara avstað við dundrandi høvuðpínu yvir enn eitt tápuligt og avvísandi svar. Politikkarar seta seg ikki í samband við heimleys, og heimleys eru ikki bara tey, sum síggjast í Steinatúni. Skipanin vísur seg frá síni ringastu síðu, so leingi børn ikki vera hjálpt at fáa eitt heim saman við síni egnu familju. Børn, ið vera tikin – ið er einasta loysnin, sum myndugleikarnir leggja upp til – og send runt í skipanini, vera á ongan hátt hjálpt, men tvørturímoti avbyrgd frá familju, syskjum og øðrum veruligum umsorganarpersónum. Tað er óhugnaligt og í veruleikanum barnarán á alljósum degi, sigur Sólmai Danielsen.

Tekur eitt ár at detta úr samfelagnum

Niðurstøðan og royndir hennara eru, at familjur, sum mangla okkurt at búgva í, missa síni børn, tí tey fáa at vita, at tey skulu spyrja Almannaverkið og kommununa um hjálp.

- Tað er minni strongd at hava eina deyðiliga sjúku, enn at tosa við og fáa nakað burturúr samrøðum við starvsfólk innan tað almenna. Tað tekur neyvt eitt ár at detta heilt burtur úr einum samfelagi. Aftan á tað ert tú ikki skrásettur meira og finst tú ikki longur á pappírinum hjá myndugleikunum, hóast tú stendur og tosar beint frammanfyri starvsfólkunum har. Tú hevur ikki rætt til lækna, skúla, bankakontu og annars alt tað, tú skal skrásetast fyri í einum samfelagi.

Sólmai Danielsen vísir á tað sjálvmótsigandi í, at Føroyar eru heimsmeistarar í at senda neyðhjálp út um landoddarnar, meðan myndugleikarnir her ikki megna at hjálpa egnum borgarum í eini støðu, sum hennara familja er í.

- Her er okkurt ravruskandi galið. Barnabati hjálpur ikki heimleysum børnum við jólahjálp, og vanligt barnaískoyti frá Almannaverkinum verður ikki veitt heimleysum. Hinvegin bjóða vanlig fólk sofur, troyggjur, mat og umsorgan, og vanlig menniskju eru sjálvandi eisini politikkarar og málsviðgerðar. Hóast hetta er tað lættari at tosa um tunlar og aðrar íløgur, enn um at nøkta grundleggjandi, menniskjansligan tørv hjá sínum borgarum, sigur Sólmai Danielsen.

Hon sigur, at tað einasta, hon angrar, er at hon ikki bara gav upp og flutti av landinum.

- Føroyar eru eitt uland viðvíkjandi at taka sær av eitt nú goymslu av flytigóðsi, familjuhjálp, netverkum og sjálvhjálparbólkum innan sosialu skipanina. Lygnir og skeivar viðgerðir frá málsviðgerðum vera hvørki skjalfestir, tíansheldur at tað fær avleiðingar fyri nakað viðgerðarstarvsfólk í skipanini, tá slíkt fer fram. Harafturímóti kann tað enda í einum fongsulsdómi, um tann útsetti tosar alment um vánaliga skilið innan skipanina. Heldur ikki fjórða statsvaldið og almenni miðil okkara torir at fara inn at skapa grundalag fyri einum konstruktivum kjaki um støðuna hjá børnum í Føroyum. Hetta við at lyfta lokið av fyri tí stóru líkasæluni, sum myndugleikarnir vísa mótvegis borgarum, sum enda í eini slíkari støðu ella líknandi støðu sum okkara, endar Sólmai Danielsen samrøðuna við Blaðið Vikuskifti.  

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. oktober 2021

Stilli undan stormi

BÚSTAÐARTROT: Tað kann av summum kanska tykjast sum, at støðan á bústaðarmarknaðinum ikki er so ring beint nú, sum hon hevur verið, men roknast kann við, at hetta bara er stilli undan einum komandi stormi. Hetta tí, at koronufarsóttin hevur givið ferðavinnuni eitt rættiligt skot fyri bógvin. Tá alt gerst vanligt aftur, kann roknast við, at eftirspurningurin av álvara fer at taka seg uppaftur, sigur Elin Hentze, ið hevur verið sera virkin í spurninginum um bústaðartrotið. Millum annað við at stovna facebook kjakbólkin “Fjølbroyttari bústaðarmøguleikar í Føroyum,” eins og hon hevur verið við til at stovna áhugafelagið “Búgva”

Elin Hentze hevur í fleiri ár virkað fyri at fáa minkað um bústaðartrotið í Føroyum (Mynd: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Kári Mikkelsen, punktum.fo

At ferðafólkini hildu seg burtur í fjørsummar og í stóran mun eisini hetta summarið hevur fingið nógvar útleigarar, sum hava leigað sínar íbúðir út til airbnb, at bjóða tær fram á vanliga bústaðarmarknaðinum. Hetta hevur bøtt um bústaðartrotið, men tað kann gerast ein stokkut freist hjá fleiri, sum kunnu verða rend á dyr, nú ferðavinnan er um at koma fyri seg aftur, og tá komandi summar fer at nærkast.

Tað heldur Elin Hentze, sum er sera virkin í royndini at fáa bøtt um støðuna á føroyska bústaðarmarknaðinum.

- Eg veit, at fleiri hava avmarkaða tíð í teimum íbúðunum, sum tey í mongum førum bert hava fingið, tí airbnb-marknaðurin tódnaði orsakað av koronufarsóttini. Hetta er uttan iva ein støða, sum líkist stilli undan stormi, nú dagligdagurin er um at vera vanligur aftur, og vit komandi summar helst fara at síggja stóran streym av ferðafólkum, sum koma hendanvegin umvegis airbnb. Eisini eru tað fleiri arbeiðsgevarar, sum leita eftir íbúðum til síni útlendsku arbeiðsfólk, sigur Elin Hentze.

Hóast ein vissur bati hevur verið at hómað í útboðnum av bústøðum, so er bústaðarmarknaðurin í Føroyum framvegis ógvuliga einstáttaður, heldur Elin Hentze og vísir á, at allar flestu føroyingar enn búgva í sethúsum. Antin sínum egnu, ella til leigu inni hjá øðrum.

- Aðrastaðni hevur tú fleiri møguleikar fyri at keypa og leiga ein bústað, við eini natúrligari sirkulatión millum bústaðirnar, har tú sum ungur kanska bert hevur brúk fyri einum kamari, síðani eini minni íbúð, og tá familjan er komin, eini størri íbúð ella húsi at búgva í. Hetta hava vit als ikki í sama mun í Føroyum. Her búgva til dømis vaksin børn inni hjá foreldrunum. Eisini búgva nógv eldri fólk framvegis í sínum egnu útgoldnu húsum, oftani ímóti egnum ynski, tí húsini skulu haldast, og tað kann vera møtimikið, tá ein eldist. Heldur vildu summi av teimum flutt í eina minni íbúð, um tey høvdu møguleika fyri tí, sigur Elin Hentze.

Ov høgir keyps- og leiguprísir

Ein annar trupulleiki er húsaprísurin, sum í Havn nú er vorðin so høgur, at ungar familjur við ongari uppsparing lítlan og ongan møguleika hava at bjóða seg fram sum keyparar. Hetta tí tey ikki fáa fígging og heldur ikki hava ráð at sita í so dýrum húsum. Íbúðirnar til keyps á marknaðinum eru eisini ov dýrar hjá mongum, og tað sama eru leiguprísirnir.

- Eisini eru aðrir trupulleikar, ið summi hava at dragast við. Nevniliga góðskan av privatum leiguíbúðum, sum í ávísum førum er vánalig ella ivasom. Leigararnir tora ofta illa at siga frá í ótta fyri at verða blakaði á dyr av útleigaranum, sum sostatt hevur buktina og báðar endar og lítla og onga orsøk hevur at bøta um íbúðina. Hetta kann vera ein stórur trupulleiki hjá summum familjum. Serliga har sjúka kemur uppí, og fólk ikki tola eitt nú fukt og annað, sum stendst av eini íbúð í vánaligum standi, sigur Elin Hentze.

---

Tema um bústaðartrot

Blaðið Vikuskifti fer í tveimum útgávum at viðgera bústaðarmarknaðin og serliga bústaðartrotið, ið er vaksið nógv seinnu árini. Ikki minst eftir stóru tilflytingina og harvið stóra fólkavøksturin, sum vit hava upplivað í Føroyum seinastu seks-sjey árini.

---

Ein triði trupulleiki, ið nú hevur stungið seg upp, er negativa innlánsrentan, ið fólk við peningi á kontuni skulu gjalda. Fyri tey loysir tað seg betri at gera íløgur í fastogn, og sostatt gerast tey ein kappingarneyti hjá teimum, sum ongan bústað eiga.

Sambært Elini Hentze er tíðin nú komin til at seta okkurt slag av gjaldi á, tá fólk eiga meira enn tvey hús, har kanska annað er summarhús, meðan tað triðja húsið ella íbúðin og haðani frá, eyðsýniliga verður keypt við vinningi fyri eyga.

- Í slíkum førum er eisini talan um munandi sterkari keyparar, sum altíð hava møguleika fyri at bjóða hægri, og harvið lættast kunnu ogna sær bústaðin enn til dømis ein ung familja. Tí átti okkurt slag av brúksgjaldi, ella møguliga ognarskattur, at verið lagt á ogn nummar trý og uppeftir. Ein annar møguleiki er bústaðarskylda. 

Tað er vaksandi áhugi fyri at búgva í búfelagsskapum, har hvør familja hevur sína egnu íbúð, og har allar familjurnar í búfelagsskapinum hava ymisk felags høli og øki at savnast í. Slíkir búfelagsskapir kunnu vera fyri ymiskar aldursbólkar og ikki minst eldri. Eitt dømi um slíkan búfelagsskap er Augusthaven í Næstved. Á myndini sæst innilokaða torgið, sum íbúðirnar eru bygdar rundan um

Útboðið má økjast

Elin Hentze heldur ikki, at politikkarar hava gjørt útlitini betri fyri, at støðan kann batna viðvíkjandi prísunum á leigubústaðarmarknaðinum. Við at tvinga Bústaðir at byggja saman við privatum, verður tað sjálvandi vinningurin hjá teimum privatu, sum skal fáast burtur úr teirra íløgum, ið fer at stýra gongdini fyri slíkar verkætlanir.

- Tað sigur seg sjálvt, at leigan tá gerst dýrari, óansæð um talan er um almenna ella privata leigu. Hetta er ógvuliga harmiligt og eigur at verða broytt aftur. Almennir leigubústaðir eiga ikki at geva yvirskot, og tá íløgurnar í almennar leigubústaðir eru goldnar, eigur leiguinntøkan framhaldandi bert at fara til rakstur, ábøtur á ognirnar, og møguliga til at lækka leiguna.

Hvat átti at verið gjørt fyri at minka um íbúðarneyðina?

- Útboðið má økjast, bæði tá ræður um keyp og leigu. Fyri almennar leiguíbúðir skal ikki vera krav um avkast, so fólk við lágum og miðalinntøkum fáa ein møguleika fyri at tryggja sær tak yvir høvdið. Tað skal ikki vera lokkandi hjá fólki, sum eiga bæði eitt og tvey hús at ogna sær tað triðja og meira enn tað. Privatir byggiharrar skulu sjálvandi hava møguleika fyri at vera við, bæði á leigu-, luta- og eigaramarknaðinum, men tað mest upplagda er, at teir byggja við sølu fyri eyga. Serliga bíligari alternativ til sethús, meðan Bústaðir byggir leigubústaðir.

Eiga at endurstovna ein húsalánsgrunn

Gera landið og kommunurnar ov lítið fyri at loysa hendan trupulleikan, ella duga myndugleikarnir ov illa at handfara avbjóðingina við bústaðartrotinum?

- Nakað verður gjørt, men tað munar ov lítið enn. So leingi vit hava negativar innlánsrentur, og møguleikin fyri at keypa sær fleiri hús ella íbúðir er til staðar, uttan at hetta skal kosta keyparanum nakað, so fer hetta altíð at herða kappingina um bústaðirnar, ið eru til sølu. Hetta má politiska skipanin gera nakað við. Eisini haldi eg, at tað politiskt eigur av vera umhugsað aftur at seta á stovn ein húsalánsgrunn, sum kann bøta um fíggingarmøguleikarnar hjá teimum, ið standa og mangla ein bústað, sum tey ynskja at keypa. Politisku myndugleikarnir áttu eisini at arbeitt meiri fyri, at tað verða bygdar fleiri almennar leiguíbúðir. Hetta kann bæði vera gjøgnum Bústaðir og gjøgnum kommunal bústaðarfeløg. Harumframt er tørvur á nógv fleiri íbúðum til keyps, til ymiskar málbólkar. Ung, miðaldrandi, eldri, støk og pør.

- Til dømis er ein vaksandi tørvur á íbúðarbygging til fólk, sum eru 60 ár og eldri. Á tann hátt fingu tey møguleika fyri at selja síni hús, sum í nógvum førum eru alt ov stór og tung at halda, til eitt nú barnafamilur, ið hava brúk fyri meira plássi. Hetta hevði eisini havt tann síðuvinningin, at tey eldru lættari kundu komið í samband við onnur eldri, sum nógv ganga við einum dreymi um.

Tørvur á nýhugsan

Elin Hentze vísir á dømir um íbúðarbyggingar til eldri uttanlands, ið hava felags hølir, og sum leggja upp til felags virksemi av ymsum slag. Slíkir bústaðarfelagsskapir kunnu fyribyrgja einsemi og enntá byrgja upp fyri tørvinum á ellisheimsplássum.

- Hesin bústaðarformurin er sjálvandi eisini væl egnaður til blandaðar aldursbólkar. Og tað eru nógv, sum droyma um at búgva á slíkan hátt. Eisini í Føroyum, har áhugin fyri hesum bústaðarhátti er vaksandi. 

Tað ber í nógvum førum til at fáa meira burtur úr grundøkjunum við at byggja fleiri búeindir á grundstykkini. Hesir bústaðarbygningarnir ovast við Dalavegin í Havn hýsa 12 búeindum í staðin fyri tveimum sethúsum, sum grundøkið upprunaliga var ætlað til

Sambært Elini Hentze er tó ymiskt at fegnast um á bústaðarøkinum í Føroyum, tí talið av íbúðum er vaksið seinnu árini, og útboðið av grundøkjum er økt. Enn er tó ikki komið á mál, og keyps- og leiguprísirnar má man gera nakað munagott við sum skjótast. Eisini er framvegis tørvur á nýhugsan, og umframt at fáa búfelagsskapir til Føroya, so eigur eisini at verða arbeitt við at fáa fleiri búeindir á hvørt grundstykki.

Elin Hentze leggur at enda dent á, at tá hon úttalar seg, so eru hetta hennara egnu sjónarmið, og ikki umboð fyri, hvat allir limirnir í Búgva neyðturviliga meina.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. oktober 2021

Húsaprísurin lækkaður eitt vet

BÚSTAÐARMARKNAÐUR: Seinnu árini hevur prísurin á húsum og íbúðum í Føroyum – serliga í miðstaðarøkinum – bert havt eina kós, og tað er beint uppeftir. Orsøkirnar eru økt trýst á bústaðarmarknaðin, har eftirspurningurin er størri enn útboðið, tilflyting av ungdómi við hægri útbúgvingum, góðar tíðir sum heild, lág renta og góðir lánimøguleikar. Nú sær út til, at prísvøksturin fyribils er steðgaður og gongur eitt vet niður eftir aftur

Tøl hjá Betri Heim vísa, at bústaðarprísurin í øðrum ársfjórðingi í ár er lækkaður eitt vet í mun til fyrsta ársfjórðing (Mynd: Ólavur Frederiksen)

SkrivaÐ:

Kári Mikkelsen, punktum.fo

Tað sigur seg nærum sjálvt, at tá eftirspurningurin á eini vøru er størri enn útboðið, so er tann fyrsta avleiðingin, at prísurin hækkar. Soleiðis er eisini á bústaðarmarknaðinum, har stóri fólkavøksturin seinnu árini hevur lagt stórt trýst á bústaðarprísirnar, tí so mong ynskja at útvega sær eini hús ella íbúð at búgva í.

Orsøkirnar til hækkandi prísirnar eru eyðsýndir. Fólkavøksturin hevur verið stórur seinastu árini, har nógvar ungar familjur við hægri útbúgvinum eru fluttar heim, tíðarnir eru góðar, rentan er lág og lánimøguleikarnir góðir. So hvørt rentan er lækkað og lánimøguleikarnir øktir, er prísurin hækkaður.

- Fleiri keyparar eru til hvørja ogn, og størri kapping er tí um ognirnar. Hetta merkir, at ognir javnan verða seldar oman fyri prísuppskotið, sigur Kára á Dunga, stjóri í Betri Heim.

Okkurt kundi týtt uppá, at prísurin hevur rakt eitt loft, tí hann í øðrum ársfjórðingi í ár – samanborið við fyrstu tríggjar mánaðarnar í árinum – er lækkaður eitt vet um alt landið.

- Hóast tað enn er ov tíðliga at siga nakað við vissu, so kann tað vera, at prísurin er í ferð við at javna seg. Ein onnur orsøk kann vera, at tað eru seldar fleiri eldri ognir í øðrum ársfjórðingi, meðan triðja orsøkin kann vera bústaðarbyrðan, ið lýsir, hvussu stórur partur av nettoinntøkuni fer til at fíggja ein bústað. Hendan byrðan er vorðin tyngri seinnu árni. Serliga eru tað vaksandi bústaðarprísirnir, sum eru orsøkin til tungu bústaðarbyrðuna, sigur stjórin í Betri Heim.

Eisini dýrt at byggja
Spurd um, hvørt Eysturoyartunnilin hevur havt nakra ávirkan á prísin, sigur Kára á Dunga:

- Tunnilin knýtir Føroyar tættari saman og hevur viðvirkað til, at prísurin við Skálafjørðin og í Eysturoy er hækkaður. Eisini sæst príshækking aðrastaðni í Eysturoynni og í Norðoyggjum. Hetta hevur so við sær, at fólk, ið hava tilknýti til bygdir og býir uttan fyri høvuðsstaðin, hava lættari við at búseta seg í teimum økjunum, tá tey flyta heim eftir lokna útbúgving. Onnur, sum ikki hava keypiorku í høvuðsstaðnum, keypa uttan fyri høvuðsstaðin ella eina íbúð fyrst. Hinvegin, so vilja fólk altíð búseta seg so tætt arbeiðsplássinum, sum til ber. Hetta ger, at eftirspurningurin í høvuðsstaðnum framvegis er størri. Annars líkist mynstrið í Føroyum teimum í londunum kring okkum.

Hvussu sært tú annars fyri tær, at prísgongdin fer at vera komandi árini?

- Tað er Ilt at spáa um, tí hetta veldst um rentustøði, útboð og eftirspurning, tilflyting, íbúðarbygging, grundstykkjaútstykkingar, bústaðarbyrðu og so framvegis.

Nógv íbúðarbygging og nógvar útstykkingar eru í gongd. Er tað nóg mikið til at forða fyri uppaftur hægri prísum, ella røkkur tað ikki til at nøkta eftirspurningin?

- Í løtuni verður eftirspurningurin ikki nøktaður. Annars er tað ilt at spáa um, hvussu gongdin fer at vera. Tað er ikki óhugsandi, at tess fleiri eindir verða bygdar við sølu ella leigu fyri eygað, við tíðini fer at ávirka prísin.

Kára á Dunga heldur tað vera áhugavert at síggja, hvussu nógv høgi húsaprísurin fyllir millum manna, meðan eingin tosar um kostnaðin at byggja og liva í Føroyum.

Stjórin í Betri Heim vísir á, at í nøkrum førum er tað dýrari at byggja – herundir at ogna sær grundstykki – at gera tað byggiklárt og fáa húsini upp. Hetta hevur hon roynt at nevnt nakrar ferðir, men tað tykist ikki eins áhugavert, sum kjakið um húsaprísin.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. oktober 2021

Stór tilflyting stóra ávirkan á prísin

BÚSTAÐARMARKNAÐUR: Frá at hava ligið á umleið 48.000 fólkum í 2014-15, eru vit farin upp um 53.000 fólk í Føroyum. Tað sigur seg sjálvt, at so stór tilflyting yvir so stutta tíð, má fáa ávirkan á bústaðarprísirnar. Harafturat er arbeiðsloysið lágt, og fleiri gera íløgur í fastogn, nú góðir møguleikar eru at leiga út. Bæði til føroyingar og ferðafólk, sigur stjórin í Skyn, Petur Mohr Niclasen.

Eysturoyartunnilin hevur økt um eftirspurningin og prísum á húsum við Skálafjørðin (Savnsmynd: Ólavur Frederiksen )

SkrivaÐ:

Kári Mikkelsen, punktum.fo

Tað eru fleiri orsøkir til hækkandi bústaðarprísirnar. Stóra tilflytingin hevur sjálvandi stóra ávirkan, har vit seinastu árini eru farin frá at liggja um 48.000 íbúgvar til nú at vera farin upp um 53.000 innan bert seks-sjey ár. Hetta vísir stjórin í Skyn, Petur Mohr Niclasen, á í eini samrøðu við Blaðið Vikuskifti. Hann peikar somuleiðis á lága arbeiðsloysið, og at alsamt fleiri føroyingar gera íløgur í fastogn, tí møguleikarnir at leiga út eru av teimum bestu.

- Nógv síggja hetta sum eina góða íløgu. Bæði í meginøkinum, men eisini á bygd, har fleiri summarhús eru seld fyri høgan prís. Eisini eru nakrir útlendskir keyparar, hóast teir enn eru fáir, sigur stjórin í Skyn.

Spurdur um, hvussu hetta hevur ávirkað bústaðarmarknaðin, sigur Petur Mohr Niclasen:

- Vit hava í dag ein stóran eftirspurning at kalla yvir alt landið, har marknaðurin ikki hevur megnað at nøkta tørvin á bústøðum. Hetta hevur so eisini havt við sær, at prísurin er hækkaður, og í nógvum førum er hann tvífaldaður ella meira. Tað er eingin ivi um, at stóra tilflytingin er ein høvuðsorsøk til stóru príshækkingarnar, tí tá fleiri flyta í mun til tað, sum verður bygt, skapar hetta ein øktan eftirspurning. Stórur eftirspurningur og ov lítið útboð elvir sjálvandi til príshækking, sigur stjórin í Skyn.

Hann vísir somuleiðis til góðu tíðirnar, sum vit liva í, har nærum øll hava arbeiði og sostatt eisini møguleika fyri at fáa lán.

- Hetta merkir, at tað eru fleiri keyparar til ognirnar, sum eru til sølu. Tað skapar ein størri eftirspurning, ið ber í sær, at marknaðarprísurin hækkar.

Íbúðarprísurin fer framvegis at hækka

Hevur prísurin rakt eitt loft nú, ella skulu vit rokna við framhaldandi hækkingum á bústøðum?
- Tað veldst um, hvussu gongdin við tilfyting verður, um arbeiðsloysið veksur, og um rentustøðið broytist. Vit hava júst sæð, at rentan á realkreditlánum í Danmark er hækkað. Í løtuni er tó einki, sum týðir á, at prísirnir eru lækkandi, men kanska vit fara at síggja eina javning. Serliga um vit fáa eitt økt útboð av bústøðum, ið nógv hevur verið tosað um seinastu tíðina. Eg rokni tó við, at serliga prísirnir fyri eigaraíbúðir framvegis fer at hækka. 

Á hvønn hátt hevur Eysturoyartunnilin ávirkað bústaðarmarknaðin?
- Tunnilin hevur økt um eftirspurningin og hækkað prísin á ognum við Skálafjørðin. Fleiri og fleiri hugsa seg gjøllari um nú, áðrenn tey keypa hús í Havn, tí møguleiki er fyri at finna eini líknandi hús fyri eina minni upphædd hinumegin tunnilin. 

Hvussu ávirkar hetta prísin ávikavist í høvuðsstaðarøkinum og við Skálafjørðin?
- Á Skálafjørðinum er prísurin so at siga tvífaldaður, meðan hetta fyri Havnina hevur havt eina tálmandi ávirkan, tí júst fleiri velja at keypa eini lutfalsliga bíligari hús tí megin tunnilin.

Nógv íbúðarbygging og nógvar útstykkingar eru í gongd. Er tað nóg mikið at forða fyri uppaftur hægri prísum, ella røkkur tað ikki í mun til eftirspurningin?
- Í løtuni síggja vit, at tað enn er stórur eftirspurningur eftir øllum sløgum av ognum. Tað veri seg grundstykkir, íbúðir, sethús og summarhús. Hetta hóast nógv bygging hevur verið í gongd seinnu árini og framvegis er tað. Tá nógv hundrað fólk standa á bíðilista til at keypa eigaraíbúðir, og prísurin framvegis hevur verið hækkandi í ár, so er í løtuni eingi tekin um, at marknaðurin er mettaður. Í síðsta enda hevur tað sjálvandi eisini týdning, um tilflytingin heldur áfram, og hvussu rentustøðið fer at hátta sær frameftir.

Niðanfyri er ein samanbering av sethúsaprísum fyri 2020 og higartil í 2021 býtt upp á økir. Fyri at hava eitt best møguligt grundarlag undir samanberingini, verður bert hugt eftir húsum, sum í mesta lagi eru 40 ár. Hetta tí, at aldurin á húsum á bygd vanliga er væl hægri enn í Havnini, og tí hava tey tilsvarandi minni virði.

Herundir gongdin á sethúsaprísunum síðan 1985:

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. oktober 2021

Bergen hevur almikið at bjóða

Høvuðsstaðurin á vesturlandinum er bæði hugnaligur og náttúruvakur

Bryggen (Mynd: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Mált í kilometrum er nærmasti stórbýur hjá okkum høvuðsbýurin við vesturstrond Noregs, Bergen, við næstan 290.000 íbúgvum.

Í Aberdeen í Skotlandi búgva um 220.000 fólk, men hagar er ikki longur beinleiðis samband loftvegis.

Sostatt er stytsti túrurin úr Føroyum at vitja ein størri bý, túrurin eystur um hav til býin, sum einaferð í søguligari tíð kallaðist Bjørgvin. Tá var helst lutfalsligari tættari samband millum Bjørgvin og Føroyar, enn tað er nú.

Leingi hevur fast flogsamband verið millum Føroyar og Bergen, men nú føroyska tjóðarfelagið fór at flúgva til høvuðsstaðin Oslo í staðin, tók norska ‘innanríkisflogfelagið’ Widerøe av kappingini, og byrjaði við beinleiðis flúgving millum Vága Floghavn og Flesland, smáar 20 kilometrar sunnan fyri Bergen.

Les eisini greinina í seinasta blað: Umstøðurnar í Vágum líkjast Norðurnoreg 

Bergen hevur síðan gamlari tíð verið portrið hjá Noregi vestur í hav, og tí hevur líka frá landnámstíð verið tætt samband millum Føroyar og Bergen.

Bryggen

UNESCO-vardur gamal býarpartur

Søgan hjá Bergen sum handilsbýur er long og hendingarrík, og tað kann upplivast tann dagin í dag. Bergen er við hugtakandi søguliga býarpartinum, Bryggen, ein partur av heimsarvslistanum hjá UNESCO, og bara tað, ger staðið til nakað heilt serligt, tá talan er um ferðafólkavinnu.

Eyðkendu og lavskeivu timburhúsini, sum standa lið um lið fram við sjóvarmálan eru eyðkend og hugnalig. Hóast bygningarnir eru gamlir og søguliga varðveitingarverdir, so yðir framvegis av lívi, tí tysjandi handilsbýarlívið er ongantíð støðgað upp her.

Her eru handlar, skrivstovur, skeinki- og matstovur, harav fleiri hava opið langt út á náttina.

Savn bygt oman útgrevsturin

Á formninnissavninum nærhendis, kallað Bryggen Museum, kann søgan upplivast. Útgravingar eru gjørdar, sum avdúka, at Bergen býur gjøgnum søguna er niðurbrendur og uppafturbygdur fleiri ferðir.

Núverandi húsini, sum upprunaliga vórðu bygd av týskum hansakeypmonnum, ið komu til Bergens eftir svartadeyðan, eru frá 1400 talinum. Seinast tað brann ógvusliga her var í 1955, tá ein partur av søguligu húsarøðini fórst.

Bryggen Museum

Men hesin eldsbruni varð orsøk til, at ein útgrevstur varð settur í verk, og henda spennandi søgan kann í dag upplivast á savninum, Bryggen Museum. Tann eldsbrunin var eisini orsøk til, at farið varð undir at varðveita tað, sum var eftir av tí gamla Bryggen, sum tá var við at forfarast.

Og í 1979 eydnaðist tað av sannføra UNESCO um, at her er talan um veruligan heimsarv. Hereftir hava bryggjuhúsini verið fremsti magnetur fyri ferðafólk til Bergens.

Avmarkaður miðbýur

Hóast Bergen er ein stórur býur eftir okkara mátistokki, so er Bergen miðbýur rættiliga lítil og avmarkaður, og kann lættliga upplivast meira ella minni til gongu yvir eitt vikuskifti.

Virksemið, bæði tað søguliga og tað handilsliga, er miðsavnað kring Vågen, har Bryggen er við norðurstrondina og vælkenda fiskatorgið innast í vágsbotninum.

Beint uttan fyri Bryggen í innsiglingini til Vågen – har, sum Norrøna plagdi at leggja at – liggur skansin, Bergenshus, sum gjøgnum tíðina hevur vart Bergen móti óynskum gestum sjóvegis.

Her rýkur av søgu. Í víkingatíð stók kirkja her – hon varð seinni rivin niður – har leivdirnar av verndara Bergens, hini heilagu Sunnivá, vóru grivnar undir altarinum. Her var eisini Sverri kongur Sjúrðarson, sum traðkaði sínar barnaskógvar í Kirkjubø, krýndur og grivin.

Nú er økið bara markerað við einum runni, meðan tað stendur ein standmynd fyri Skt. Sunnivá har sum altari einaferð var.

Kongshøllin

Men eitt annað, sum ger Bergenshus eina vitjan verd, er Hákunshøllin. Ein gomul kongshøll frá 1200 talinum, sum einaferð forfall, men sum undan næstseinasta aldarskifti varð bygd uppaftur fyri síðan at verða rakt av ógvusligari spreinging undir øðrum heimsbardaga, tá eitt skip fór í luftina á Vágni beint uttan fyri skansan.

Hákunshøllin (Mynd: Sverri Egholm)

Hugtakandi bygningsverk, og sum føroyingur undrast ein yvir, at slíkt ikki verður gjørt við líknandi leivdir í Føroyum – her verður sjálvandi hugsað um múrin í Kirkjubø. Håkonshallen er ikki einasta slíka bygningsverk í Noregi, sum føroyingar kundi hugt eftir, um vilji var at gera gagn av múrinum heldur enn at ómaka sær við at varðveita hann sum eitt fornminni.

Her á Skansanum er eisini eitt gitið torn, Rosenkrantztårnet frá 1500-talinum, sum í dag er pakkað inn, tí tað skal umvælast fyri ikki at enda sum, ja, Kirkjubømúrurin, orsaka av at vatn seyrar inn.

UNESCO City of Gastronomy

Tá vit vitja inni hjá VisitBergen, sum hevur skrivstovu í einum markantum bygningi heilt úti móti sjónum innast í Vágni, har fleiri fiskamatstovur og -marknaður húsast í kjallaranum, eru tey eisini fyrst at nevna ríku søguna, tá spurt verður um hvat tað er, sum trekkir ferðafólk til Bergens.

Men so er tað eisini vakra náttúran, Fløyen og firðirnir og oyggjarnar nærhendis, sum trekkja.

Men eisini gastronomiin er eitt fokusøki, tá tað snýr seg um at eggja ferðafólki at koma til býin.

Tað er nevniliga eydnast Bergen býi at koma á ein annan lista hjá UNESCO eisini, nevniliga UNESCO City of Gastronomy, ein viðurkenning av, at Bergen er ein heilt serligur býur, tá tað kemur til matgerðarlist, bæði at duga at inndraga lokala matarsiðin, leggja dent á stuttflutta rávøru, og so eisini hava eitt ávíst støði.

Akvarium við flytingarætlanum

Tá talan er um frítíð saman við børnum, so er akvariið í Bergen stóra magnetin. Hugnaliga akvariið uttast á Nordnes hevur verið ein attraksjón 60 ár.

Men dagarnir hjá hesum serliga stað eru taldir. Tí arbeiðið at byggja eitt nýtt akvarium eina aðra staðni í býnum er nú komið so langt, at skjótt verður farið at byggja í býarpartinum, sum kallast Dokken. Ætlan er, at nýggja akvariið í Bergen skal vera liðugt longu í 2025.

Í Bergen eru eisini svimjihallir og ein uttandurða svimjihylur, har tað eisini er møguligt at baða í sjónum – hetta sentrið liggur ikki so langt frá akvariinum.

Harumframt er eisini upplivingarsøvn, so sum Bergen Vitensenter, sum eisini kallast Vil Vite og Naturhistorisk Museum við tilknýti til universitetið í býnum.

Og so er sjálvandi eisini møguleiki at standa á skíð, tá árstíðin og veðrið er til tað. Uppi á Fløyen er møguligt at renna á skíð, og um ein vil hava størri ferð á skíðirnar, so er nærmasta skíðmiðstøðin í Voss, hagar tað tekur umleið ein tíma í toki ella bili.

Her er góður møguleiki at fara um morgunin og koma aftur til Bergens um kvøldið. Tok eru sett inn til endamálið, og í Voss er møguleiki at leiga neyðuga útgerð til alpina skíðaking.

Tónleikabýur

Tónleikur er eisini ein týðandi partur av mentanarlívinum í Bergen, vissar ferðamannaskrivstovan um. Bergen eigur stór tonaskals. Ikki bara Kygo, sum helst er tann kendasti núlivandi. Men eisini Edvard Grieg, Ole Bull og Harald Sæverud, hvørs tónleikur, lív og virki kann upplivast á serligum søvnum til teirra heiðurs.

Nógvir festivalar, bæði við nýmótans og klassiskum tónleiki verða hildnir árliga. Festspillene er ein altjóða viðurkendur festivalur við fleiri hundrað mentanar- og tónleikatiltøkum kring um í býnum.

Komandi ár vera festspølini hildin frá 25. mai til 8. juni við konsertum eitt nú á Den nationale Scene, Grieghallen, áhurnevndu Håkonshallen og í Trollhaugen, nakað sunnan fyri Bergen, føðistaðnum hjá Grieg.

Og tá talan er um nýggjari tónleik, so er summarsins stóra tónleikauppliving á hesum leiðum Bergenfest, ið verður hildin á fleiri pallum í søguligum umhvørvií áðurnevnda skansa.

Komandi summar verður Bergenfest hildið í døgunum 14. til 18. juni, og sambært heimasíðuni eru fyrstu høvuðsnøvnini á plakatini Robyn, Ziggy Marley og Grace Jones.

Aðrir festivalar, ið kunnu upplivast í Bergen er ein jazzfestivalur í mai-juni, ein serligur Grieg-festivalur í juli, ein filmsfestivalur í oktober, ein matfestivalur í september og ein ølfestivalur í oktober.

Umboð fyri Portal.fo/Blaðið Vikuskifti vitjaðu í Bergen 1.-4. oktober, bjóðað av flogfelagnum Widerøe og Visit Bergen 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. oktober 2021

Til gongu niðan á Fløyen í bergenskum grimdarregni

Veðurlagið í Bergen er váttligt – men Yr pellar ikki her

(Mynd: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Yr.no er ein veðurtænasta, sum nógvir føroyingar kenna og brúka. Og tað gera tey sjálvandi í Noregi eisini, tí talan er um norsku veðurtænastuna, sum veitir veðurtíðindi til eitt nú norska kringvarpið, NRK.

Ert tú staddur í einum norskum býi, so kanst tú á yr.no brúka eina tænastu, sum ikki virkar her heima í Føroyum. Henda tænasta eitur “nedbør neste 90 minutter”.

Og vit mugu bara viðganga, at henda tænastan virkar rættiliga væl. Nei, heilt væl, fyri ikki at siga at hon er púra presiss.

Tað upplivdu vit nú farna vikuskiftið í Bergen. Tað regnar næstan 200 dagar um árið í miðal, næstan 2.500 millimetrar um árið.

Bergen er jú tann býur, har tað sigst regna mest í Noregi. Kortini er Noregs næststørsti býur vaksin fram við víkunum, millum tey sjey fjøllini á náttúruvakra staðnum her á 60. breiddarstigi.

Fløyen – eitt mást

Tey flestu, sum hava verið turistar í Bergen, kenna Fløyen. Fløyen er tað mest vælumtókta ferðamálið í býnum.

Talan er um eitt av teimum sjey fjøllumum í Bergen. Higar ber til at koma upp í einum serbygdum jarnbreytavogni, ið hevur røkt ferðafólkaflutning út miðbýnum í Bergen og upp á 320 metra høga fjallið síðan 1918.

Trupulleikin hjá okkum henda vikuskiftistúrin er bara tann, at Fløyenbanin stongdi fyri fáum vikum síðani. Tey skulu arbeiða upp á banan, skifta vognarnar út – ein rættiliga umfatandi ístandseting og nýmótansgerð av tænastuni, sum tí ikki virkar aftur fyrr enn 1. apríl komandi ár.

Hvat er so at gera, tá man fegin vil ein túr upp á Fløyen og taka myndir út yvir býin haðani?

- Tað er bara at ganga niðan, sigur Linn Kjos Falkenberg, samskiftisleiðari á Visit Bergen, og peikar niðan móti fjallinum og vísir okkum hvar gøtan byrjar.

Sjálvandi, vit hava báðir vunnið á Slættaratindi í summar, so tað er lagamanni.

Og so er tað tað við veðrinum. Hendan middagin leygardag, var fínasta veður í Bergen eftir at tað hevði regnað nakað gjøgnum fyrrapartin.

So vit fóru til gongu niðan móti gomlu brandstøðini við Skansadammin, nakað oman fyri Torgið í Bergen, eitt sermerktur hvítur træbygningur við torni, sum sæst væl í býarmyndini. Niðjan slitnar trappur í sera hugnaliga gamla partinum av Bergen.

Heruppi byrjar gøtan niðan á Fløyen.

Regn

Aftur til veðrið. Komnir her niðan byrjaði at æla eitt sindur, og tá er tað, at makkarin tekur telefonina fram og kekkar Yr.

- Vit áttu havt hugt eftir Yr áðrenn vit fóru, viðgongur hann turrisliga.

- Tað skuldi byrja at regna nú, og tað verður verri enn.

Vit halda fram leiðina niðan eftir við góðum treysti. Eru farnir í regntættar jakkar og hála hetturnar fram og upp á høvdið.

Her er gott at ganga – munandi betri undirlag enn niðan á Slættaratind – men bratt og rættiliga tungt. Regnið hjálpir ikki upp á lagið.

Tí nú tók eisini at oysa niður. Tíbetur funnu vit eitt stað at kroka. Ein bonkur undir einum hálvtaki við næsta av trimum støðgistøðum hjá Fløyen-bananum, tá hann er virkin – støðin eitur Fjellveien, vit eru ikki komnir hálvan vegin enn.

Álítandi Yr

At sleppa at kroka var ein góð umbering, tí mann hevði tørv á at hvíla seg eina løtu, fáa pulsin niður á normalt aftur.

Men tá regnaði tað eisini so illa, at vit vóru um at bera ótta fyri, um regnvatnsristirnar fóru at megna alt avfallið. Men slíkum nýttust vit ikki at órógvast um. Her kenna tey til avfall.

- Tað gevst at regna um fimm minuttir, segði makkarin, hyggjandi niður í fartelefonina.

Og so var. Tað helt.

Eftir hetta var bert talan um smá stroyggj, sum ikki órógvaðu náttúruvakra túrin niðan brøttu brekkuna, har vit eisini fáa høvi at hyggja nærri eftir hvussu bergensar hava bygt sær húsini her í brattlendinum. Rættiliga hugtakandi, tí slíkt er ikki nakað, ein sær í Føroyum – hetta, at bygt verður for í bergið.

Eftir at hava gingið fyri ein part á væl asfalteraðari gongubreyt, skiftir umhvørvið nú til grúsgøtur millum grannvaksnu trøini. Vit eru komin upp um húsini, og ganga nú gjøgnum skógina, eftir Fløysvingene, sum gøtan eitur, sambært kortinum.

Jú, jú, fram kemur tann, ið hóvliga fer. “Eitt stig ágangin er heilt óendaligt”, sum Marius kvøður. Vit komu upp, ja enntá upp um sjálva endastøðina uppi á eggini, tí gøtan gekk oman eftir tað seinasta pettið til málið fyri túrin.

Trøll sum tema

Her er ein matstova, Fløien Folkerestaurant, við undurvøkrum útsýni út yvir býin. Her ber til at fáa mettuna ella sløkkja sær tostan, men spyr um prísin fyrst. Her er dýrt, eisini eftir bergenskum mátistokki, og tá er tað veruliga kostnaðarmikið, kunnu vit heilsa og siga.

Fløien Folkerestaurant (Mynd: Sverri Egholm)

Uppi á Fløyen er gott útsýni, men her er eisini gjørdar umstøður, serliga til børnini. Trøll eru tema her, tey síggjast á stóra spæliplássinum, men eisini inni í skóginum, har spennandi er at fara á kanningarferð.

Uppi á Fløyen eru ríkir møguleikar at ganga túrar í skóginum – á vetrartíð eru eisini møguleikar at standa á skíð – renniskíð – á rásum, ið eru upplýstar.

Eitt sindur skuffandi var at staðfesta, at Fløyen “bara” er 320 metar yvir havinum. Tað merktist á beinunum, sum var tað minst tað tvífalda.

Næstu ferð verður tað við bananum. Hann letur upp aftur 1. apríl næsta ár. Í nýggjum tokum, sum taka enn fleiri fólk, og har møguleikarnir fyri fólk við barnavogni ella í koyristóli eru munandi batnaðir.

Tá tað er sagt, so kann gongutúrurin eisini viðmælast. Hann er framúr vakur. So, um tú ikki setur tær fyri at taka túrin niðan, so kundi tú kanska tikið hann á apolstlunum omanaftur, um ætlanin er at vitja her.

--

Sjey fjøll eru kring Bergen, fjøll, sum helst eru orsøk til at tað er so tiltikið nógv regn í hesum vakra býi.

Til ber at koma upp á tvey av fjøllunum uttan knoss. Umframt Fløyen, slepst eisini niðan á Ulriken, sum er tað hægsta av teimum sjey fjøllunum, 643 metrar yvir havinum. Higar upp slepst við einum rennistrongi har 17 fólk sleppa í ‘gondolina’ hvørja ferð. Hesin rennistrongur liggur nakað uttan fyri miðbýin í Bergen, nærhendis Haukeland sykehus.

Á Bergens-ferð okkara høvdu vit heldur ikki møguleikan at royna henda banan, tí Ulrikenbanen hevur eisini verið stongdur tað mesta av árinum orsaka av umvæling og nútímansgerð. Hann skuldi eftir ætlan lata upp nú í oktober við enn størri kapasiteti eisini.

Millum gongufólk er vældámt at taka túrin frá Ulriken og yvir til Fløyen ella hinvegin – ein rættiliga krevjandi túrur á einar 18 kilometrar, og mettur at taka 5-6 tímar.

Umboð fyri Portal.fo/Blaðið Vikuskifti vitjaðu í Bergen 1.-4. oktober, bjóðað av flogfelagnum Widerøe og Visit Bergen

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. oktober 2021

Matstovurnar leggja dentin á fisk og sjógæti

Gastro-Bergen:

Fargaður toskur

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Tað eru summi, sum ikki eta fisk, tá tey fara á matstovu uttanlands. Um Bergen er ein góður býur at vitja fyri hesi, tora vit ikki at siga við vissu.

Tí á vikuskiftistúrunum ótu vit so at siga bara fisk, tá vit vóru úti og ótu. Harvið er sjálvandi ikki sagt, at tað ikki er møguligt at fáa eina góða kjøtmáltíð ella vegetarmáltíð í býnum, tí tað er tað sjálvandi.

Noreg er yvirhøvur tiltikið fyri sínar høgu prísir, eftir vanligum evropeiskum mátistokki, og onkuntíð eisini eftir føroyskum.

Men okkara royndir vístu, at prísurin á mati ikki var so ræðandi. Meira var tað prísurin á drykkjuvørunum, bæði í matstovu, og serliga á skeinkistøðum, sum var ræðandi, eisini tá kursmunurin á krónunum er tikin við.

Vit valdu at eta rímiliga gott meðan vit vóru í Bergen, og leitaðu eftir tí, sum er serligt fyri Bergen, og tað er fiskur.

Toskur í fargi

Í Bergen hava tey sítt serliga slag av toski. Tað var ein av matstovunum, sum setti sær fyri, at finna fram til ein fiskarætt, sum er heilt serligur fyri Bergen, og eisini kann brúkast í marknaðarføringini av matstovunum í býnum.

Tað byrjaði í spølni á Facebook fyri nøkrum árum síðani, og endaði við, at býráðið í býnum útnevndi 28. januar til serligan dag fyri júst hendan rætt.

Rætturin eitur Persetorsk. Týdningurin er pressaður ella fargaður toskur.

Tað var matstovan Bien mitt í býnum, sum fann fram til toskin, og ein av eigarunum, Gard Haugland, greiddi eldhugaður frá, hvussu teir høvdu funnið fram til hesa uppskriftina, ið er ein gomul bergensk uppskrift, ið er gjørd eitt sindur meira nýmótans.

At toskurin er fargaður ger, at saftin er kroyst úr honum, so at hann verður fastari, tá hann verður dampaður. Tað tey gera, er at stroyða flakini við eini blanding av salti og sukuri, áðrenn tey verða løgd saman og løgd undir farg náttina yvir.

Tað var ein góð uppliving at fáa persetorsk, ið varð borðreiddur saman við smørstoktum eplum, ertnamosi og eini súrari brúnari sós, súrnað við hjálp av súreplaseider.

Hava vit heima í Føroyum ein serligan toska ella fiskarætt, sum kundi verið brúktur sum eitt slag av serføroyskum rætti at brúkt sum marknaðarføring? Kanska tað ikki er neyðugt við tað, at tað er góða og fríska rávøran, sum vit kunnu selja okkum uppá.

Eksperimenterandi

Eitt annað kvøld vitjaðu vit matstovuna Allmuen, sum var ein spennandi uppliving, tí hetta var ein nakað meira modernað og eitt sindur eksperimenterandi matstova, við einum spennandi hugburði til uppgávuna, ið kundi tykjast nonsjalantur, men absolutt ikki var tað.

Um almúa merkir nakað almindeligt, so var navnið ikki so hóskandi. Á matarkortinum er ikki so nógv at velja í. Tú kanst velja at taka ‘åben mat’ har tað er upp til kokkin at koma við einum urvali av rættum, sum tú ikki kennir frammanundan, tú kanst velja dagsins suppu, dagsins fisk ella dagsins kjøt, og so eru nakrir smárættir at velja ímillum, tapas-líknandi.

Vit valdu at royna mest møguligt. 650 norskar pengar fyri “åpen mat”, eina røð av spennandi rættum, vóru væl givnir út. Her var djúpstokt ostra, sashimi av hýsu, grillað havtaska, upsi, eisini grillaður, og so einasti kjøtrættur á øllum túrinum, eitt líti petti av óvanliga vælstoktum svínarivi við risotto gjørt úr bygggrýnum afturvið – bygg’otto kallaðu tey tað. Omaná ein frálíkur ísur.

Besta máltíð á ferðini. Vínini sníktu seg móti tí natúrliga, vóru frísk, men tó ikki tann størsta upplivingin.

Skeljadjór

Síðsta kvøldið vildu vit veruliga sleppa at royna havsins fruktir. Tjøldini á sjálvum fiskatorginum eru ikki opin sunnukvøld, so vit fóru ístaðin inn í tann fínara og nýggjara partin av fiskatorginum, undir ferðafólkaskrivstovuni, har tað bæði er sølutorg og matstovur.

“Eat me” eitur konseptið, eitt sindur ósjarmerandi, men sum skilst vendir tað seg meira til ferðafólk enn norðmenn og -kvinnur.

Ein forrættur við jákupskel vendur í væl kryddaðari eysturlendskari olju var framúr, og til høvuðsrætt varð valt eitt fat av krabbum, hummarum, rækjum. Einfalt, tí einki varð gjørt við hesar havsins fruktir, annað enn at tær vóru kókaðar sum vanligt.

Útmerkað, tó at tú fekst eina kenslu av, at vørurnar ikki vóru spillfrískar, men áttu nakað nógvar tímar í ísdiskinum. Kanska var tað tí, at eg hevði valt ta bíligastu versjónina – tann, sum ikki hevði kongakrabban við.

Makkarin vildi sleppa at royna hvalabúff úr nebbafiski, hildu vit tað var. Hann læt væl at – smakkaði ikki so nógv av tvøsti, men næstan sum at fáa ein ‘vanligan búff’. Tað varð ikki gjørt líka nógv burtur úr serveringini á hesum staðnum – einki við at greiða frá hvat tað var, vit fingu og hvussu tað var gjørt, bara sett á borðið við ynski um at gagnast væl.

Nógv støð at velja ímillum
Tað er langt oman fyri 300 matstovur at velja ímillum í Bergen, umframt hesar tríggjar, sum vit royndu.

Tá vit spurdu um ráð á VisitBergen eru tað sjálvandi nakrar, sum verða drignar fram um aðrar.

Bergen hevur til dømis eina matstovu við eini Michelin-stjørnu – hon eitur Bare. Eisini er ein onnur, sum verður viðmælt av Michelin-guidini, men tó ikki er stjørnuskrýdd, hon eitur Lysverket.

So eru tað fiskamatstovurnar í elligomlu træbygningunum í Bryggen. Hesar hugnaligu matstovurnar, sum hava felags køk eita Enhjørningen og To Kokker.

Men vil man hava eitt heilt setstakt matupplivilsi, so viðmæla tey matstovuna, sum eitur Cornelius. Ein fiskamatstova, men hon liggur ikki í Bergen. Hon liggur úti á eini oyggj úti í skergarðinum, so neyðugt er at bíleggja pláss í einum skjóttgangandi báti, sum siglir ferðafólkini aftur og fram.

Helst er hetta upplivilsið størri á summartí, tí talan er um ein siglitúr, sum tekur einar 25 minuttir.

Umboð fyri Portal.fo/Blaðið Vikuskifti vitjaðu í Bergen 1.-4. oktober, bjóðað av flogfelagnum Widerøe og Visit Bergen  

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. oktober 2021