Situr tú seggur í oyðini høll...

- Eitt 100 ára minni um Jákup í Jákupsstovu

 

SkrivaÐ:

Høgni Hoydal

Tann 7. juli í ár vóru 100 ár liðin síðani Jákup í Jákupsstovu varð borin í heim vesturi í Sørvági. Hann fór alt ov tíðliga. Í 1976 – bert 53 ára gamalur.

Men í síni góðu hálvu øld á foldum var Jákup frá unglingsaldri ein heilt burturúr djarvur og gløggur undangongumaður og hugsjónarmaður. Alt ov lítlan heiður hevur Jákup í Jákupsstovu, eftir mínum tykki, fingið í føroyskari søgu, fyri sítt markabrótandi verk.

Fáur hevur í roynd og veru havt so stóran týdning fyri føroysk tjóðarrættindi, fyri føroyska samfelagsmenning, vinnu og fyri sosial livikor hjá føroysku verkafjøldini, sum Jákup í Jákupsstovu. Og fá hava ofrað so nógv persónliga til frama fyri felagsskapin og rættindini hjá fólkinum.

Hugsið tykkum: Bert 23 ára gamal og yngsti tingmaður nakrantíð tá, tordi Jákup einsamallur at krevja fólkaatkvøðuna um framtíð Føroya tann 14. september í 1946. Og tá ið allir politisku flokkarnir lupu frá sínum lyftum, eftir at fólkið hevði valt loysing. Og sambandsflokkarnir bóðu donsku stjórnina og kong um at senda Løgtingið til hús. Og løgreglan og eitt danskt herskip høvdu fingið boð um at handtaka fólkavald tingfólk, um tey framdu sínar ætlanir.

Tá møtti Jákup í Jákupsstovu einsamallur upp á tingi tann 27. september í 1946. Til ein lógliga innkallaðan tingfund um at staðfesta loysingina og fara undir at byggja sjálvstøðuga tjóð í javnjóðis samstarvi við Danmark. Ongin annar tingmaður (tað vóru bert menn tá) tordi at møta upp. Teir sótu heima og tagdu.

Kona Jákups – megnarkvinnan Edith í Jákupsstovu – hevur so livandi greitt frá: At stuðlarnir hjá Jákupi, sum høvdu ferðast kring landið áðrenn fólkaatkvøðuna og grundgivið fyri loysingini, møttu á áhoyraraplássunum í tinginum henda dagin. Tey sungu orðini hjá Janusi Djurhuus fyri honum, har hann sat einsamallur í tingsalinum:

“Situr tú seggur í oyðini høll,
einastur eftir av mongum...”

Fyri at standa við fólkarættin í Føroyum, varð Jákup í Jákupsstovu eksluderaður úr sínum flokki og segði harvið frá sær ein tryggan tingsess. Og hann segði seinni frá sær eitt trygt og vællønt embætismannastarv sum sýslumaður í Vágum.

Jákup broytti søguna og veruleikan

Og hetta kundi so alt bara verið deyð søga og steypareyp. Men tað gjørdist tað á ongan hátt.

Jákup arbeiddi víðari politiskt og samfelagsliga. Hann tók stig til at stovna Tjóðveldisflokkin. Hann fór inn í fakfelagsarbeiði, samfelagsarbeiði og blaðarbeiði. Hann varð valdur í stjórnina í Føroya Arbeiðarafelag og gjørdist skrivari í Fiskimannafelagnum. Hann gjørdist blaðstjóri á Fiskimannablaðnum og varð við til at byrja og skriva í blaðið 14.september. Hann fór upp í Listafelagið og Rithøvundafelagið. Og hann granskaði og gav út eitt vísindaligt stórverk, sum varð viðurkent í Bretlandi: “Kor fiskimanna í Føroyum”. Umframt at hann granskaði og skrivaði verkið “Føroysk fólkanøvn”.

Vit geva okkum neyvan far um, hvussu stóran týdning gerðirnar og hugsjónirnar hjá Jákupi hava havt fyri okkum og fyri komandi ættarlið.

Føroya søga og okkara menning og møguleikar í landinum, høvdu sæð heilt øðrvísi út, var Jákup í Jákupsstovu ikki og broytti søguna og veruleikan.

Sýslumaður og tingmaður

Jákup fór, sum so mangur tá, blaðungur til skips í 30’árunum. Men fór síðani til Danmarkar at lesa búskaparfrøði, bert 17 ára gamal. Annar Veraldarbardagi brast á. Og har – avbyrgd undir krígnum – hittust hann og Edith úr Lamba, sum við so djúpari sorg varð vorðin einkja við tveimum synum. Tey giftust, hann ættleiddi synirnar, og Edith og Jákup fingu síðani seks døtur.

Eftir krígslok fluttu tey beint heim til Føroya. Har varð Jákup settur í sýslumansstarvið í Vágunum. Og blaðungi sørvingurin fór eisini beint inn í politikk. Stillaði upp til Løgtingsvalið í 1945 og varð valdur á ting fyri Javnaðarflokkin í Vága valdømi. Sum yngsta fólk á tingi nakrantíð.

Hann kundi sostatt sett seg upp afturá sum danskur embætismaður við góðari løn og pensjón. Og hann kundi sitið í einum tryggum tingsessi. Men tað gjørdi hann ikki. Hóast átta børn og munnar at forsyrgja.

Jákup kravdi fólkarætt og fólkaatkvøðu

Bert eitt gott ár var Jákup í Jákupsstovu valdur tingmaður á Føroya Løgtingi. Frá 1945 til 1946. Og júst hetta árið var tað, at danska stjórnin saman við sambandsflokkunum í Føroyum royndi at trumla eitt uppskot ígjøgnum tingið um at gera Føroyar til ein danskan landslut, stýrt av einum donskum landshøvdingi.

Men Jákup, sum annars varð valdur inn fyri Javnaðarflokkin, ið stuðlaði danska uppskotinum, segði nei! Hann kravdi fólkarætt í Føroyum og ikki danskan statsrætt og yvirvald. Hann góðtók als ikki, at danska stjórnin saman við føroyskum flokkum á tingi tóku avgerðir yvir høvdið á føroyska fólkinum – sum aldri varð spurt ella hevði góðtikið danskt vald og danska grundlóg í Føroyum (og hevur tað heldur ikki tann dag í dag). Tann 23 ára gamli Jákup kravdi fólkaatkvøðu um rættindi og støðu føroyinga sum tjóð.

Harvið mistu sambandsflokkarnir í Føroyum sín tepra meiriluta á tingi fyri at avsiga sjálvsavgerðarrættin hjá Føroya fólki og leggja okkum fult og heilt undir Danmark. Og ístaðin skuldi nú fólkið eiga avgerðina um Føroya framtíð á fólkaatkvøðu 14. September 1946.

Fólkaatkvøðan varð so skipað sum ein hóttan, eftir kravi frá sambandsflokkunum og donsku stjórnini: Antin skuldi Føroya fólk atkvøða seg inn undir Danmark og gerast ein danskur landslutur við ongum sjálvsavgerðarrætti – ella kundu vit atkvøða fyri loysing (ið varð sett fram sum ein ræðumynd um kvetting og kubbing og avbyrging).

Jákup fór saman við mongum øðrum inn í Føringafelag. Tey ferðaðust í hvørja bygd í landinum og góvu tilfar út, har tey løgdu greitt fram um tjóðarrættindi, fólkaræði, egna grundlóg, vinnumøguleikar, sosialar skipanir, útbygt infrakervi, mentan, útbúgving og altjóða samstarv, sum kundu vinnast við at gerast sjálvstøðug tjóð.

Og teirra arbeiði var heilt avgerandi fyri, at ein meiriluti av Føroya fólki valdi loysing. Og harvið noktaði at siga ja til at gerast ein danskur landslutur við einum víðkaðum kommunalum sjálvstýri. Allir politisku flokkarnir í Føroyum tá og danska stjórnin vórðu púra skelkað av úrslitinum. Tey høvdu roknað við, at í mesta lagi 10% høvdu atkvøtt fyri loysing, meðan restin fór at atkvøða seg undir Danmark.

Bjargaði tjóðarrættindum okkara

Hevði Føroya fólk atkvøtt fyri danska uppskotinum, so varð uttan iva alt stríð og tos um tjóðarrættindi og sjálvsavgerðarætt í Føroyum fokið. Danmark hevði tá boðað Sameindu Tjóðum frá, at Føroya fólk hevði sjálvt valt at melda seg inn í Danmark og at gerast ein landslutur sum Bornholm ella Amager.

At so politisku flokkarnir sviku øll síni lyfti, noktaðu at fremja úrslitið og ístaðin trumfaðu eina danska heimastýrislóg ígjøgnum tingið, uttan nakra nýggja fólkaatkvøðu, vita vit øll. Men gerðirnar hjá Jákupi gjørdu, at Føroya fólk hevur ongantíð frásagt sær síni tjóðarrættindi ella lagt seg undir nakað annað land.

Tí hevur tjóðskaparstríðið hildið fram, og hevur saman við sosiala, mentanarliga og vinnuliga strevinum fyri javnrættindum, vunnið okkum alt tað, sum vit í dag kunnu semjast um, er grundarlagið fyri okkara menning. Men sum tá høvdu so øgiliga mótstøðu ímóti sær.

Uttan Jákup í Jákupsstovu, vóru Føroyar helst líkar Hetlandi í dag. Eitt fólk uttan fólkaræði og stjórnarstovnar. Uttan egið mál, egnan samleika og egna mentan. Uttan fakfeløg og felags rørslur. Uttan mál og mið. Standandi í stað. Uttan tjóðskaparliga, sosiala og vinnuliga megi til broyting, framburð, javnstøðu og javnari livikor.

Høvdu føroyingar slept fólkarættinum, vóru vit spakuliga fánað burtur. Tí øll okkara størstu framstig hava vit framt við at standa uppá okkara tjóðarrættindi sum fólk og at leggja tey stikini niður, sum heimastýrislógin og danskur statsrættur saman við føroyskum flokkum, støðugt hava roynt at gyrða um okkum.

Sum Jákup segði og helt fast við: Evsta lóg og vald í einum landi, er fólkið og teirra avgerðir á fólkaræðisligari grund. Ikki politikarar, flokkar ella fyritøkur og einstaklingar, sum afturfyri peningaligan ella annan stuðul úr Danmark, góðtaka og leggja seg undir imperialistiska hugsan og logikk. Og billa okkum áhaldandi inn, at “hetta er veruleikin” og “at ein meiriluti á tingi hevur samtykt tað”, og tí er tað í lagi! Fólksins vilji er grundlógin og , skrivaði Jákup.

Takk og lov fyri, at hann tordi. Tó at vit vita, at tað kostaði Edith, børnunum og familju so nógv baks og mótstøðu.

Rættindi hjá verkafólki og fiskimonnum

Jákup stillaði upp á uttanflokkalista í 1946, og hóast eitt gott persónligt val, varð hann ikki valdur á ting. Tað hevði hann verið, um hann stillaði upp fyri ein flokk.

Hann brúkti síðani alla orkuna at stovna Tjóðveldisflokkin og fór inn í stjórnina hjá Føroya Arbeiðarafelag. Og hann gjørdist skrivari í Fiskimannafelagnum og blaðstjóri á Fiskimannablaðnum.

Saman við Erlendi Paturssyyni og øðrum stóð hann á odda fyri stóru fiskimannaverkføllunum í 50’unum, har Erlendur varð dømdur í geglið fyri at forða verkfalsbrótarum at fara til fiskiskap. Og teir stuðlaðu fiskimonnum at eiga egin før og ígjøgnum Samvinnufelag Fiskimanna at keypa og selja sjálvir uttan millummenn. Eisini gjørdi Jákup eitt stórt arbeiði at eggja monnum at gera bátar út til Grønlandsútróður, sum bjargaði mangari bygd og mongum húski í 50’unum og 60’unum – ikki minst vesturi í Vágunum.

Tey rættindi og teir sáttmálar, sum Jákup saman við Erlendi og Fiskimannafelagnum vunnu fiskimonnum, eru í roynd og veru bara versnað síðani. Jákup og Erlendur fingu somuleiðis umvegis Tjóðveldisflokkin samtykt minstulønarskipanini og minstaforvinningin. Og teir vóru oddvitar í at fáa føroyska fiskimarkið flutt út á fyrst 12 fjórðingar og síðani 200 fjórðingar – og at halda Føroyar uttanfyri ES.

Edith og Jákup í Jákupsstovu

At arbeiða fyri tey fáu ella tey mongu

Eg ørminnist bert Jákup, sum eg havi hitt hjá ommu og abba sum smádrongur. Men eg hevði ta stóru gleði at kenna Edith væl, tí hon og omma vóru vinkonur. Og síðani hitti eg hana í tjóðveldisrørsluni, eftir at eg fór inn í politikk. Edith náddi høgan aldur, og andaðist í 2012, 95 ára gomul.

Edith greiddi mær frá mongum um fólkaatkvøðuna í 1946 og um kvinnustríð, stættastríð, mentan og um tjóðarbygging. M.a. havi eg ongantíð gloymt, hvussu hon legði dent á, at Føroyar vóru eitt púrasta óútbygt og sosialt órættvíst land undir donsku amtsstøðuni. At tað var ikki fyrr enn vit sjálv tóku ábyrgd, virdu okkum sjálv og okkara mentan og sjálv tóku avgerðirnar, at Føroyar fóru at menna seg sum tjóð og samfelag og livikorini betraðust. Og hon greiddi frá, hvussu nógv tað kravdi av teimum sum hjún og sum familja, at Jákup stóð við sítt stríð.

Jákup kundi sitið í tryggum, fastløntum starvi sum sýslumaður í Vágunum. Hann kundi lagt seg undir donsku kravboðini og krøvini frá sínum táverandi flokki og havt ein tryggan tingsess í mong harrans ár. Hann kundi valt at verið minni ágangandi saman við Erlendi Paturssyni í at stríðast fyri korum og rættindum fiskimanna og hjá verkafólki. Hann kundi við sínum góðu førleikum rikið reiðaravirksemi fyri seg sjálvan, heldur enn at arbeiða í felag fyri at útgera fátækar útróðrarmenn úr øllum landinum at fara á grønlandsútróður við egnum bátum. Hann kundi havt granskað og skrivað um mangt annað enn kor fiskimanna og verkafólksins.

Men tað valdi hann tíbetur ikki.

Politikkur og samfelagsviðurskifti og hugsjónir eru ikki so torgreidd, sum vit ofta fáa trúttað niður í okkum. Tú kanst arbeiða fyri serrættindi hjá teimum fáu og fyri egin áhugamál og tú kanst brúka tína orku at billa fólki inn, at øll eiga ikki at hava somu rættindi og møguleikar í samfelagnum og í heiminum. At summi hava framíhjárætt til ríkidømi og ognir. Og at summar tjóðir ella fólkasløg hava ein søguliga ella guddgivnan rætt at leggja aðrar tjóðir undir seg og hava valdið á øðrum.

ELLA tú kanst arbeiða fyri felagsskapin og fyri javnrættindi. Fyri universellar hugsjónir. Fyri áhugamál og rættindi hjá tjóðini og felagsskapinum. Fyri javnrættindi millum fólk og tjóðir, uttan mun til, hvussu ymisk, vit eru. Fyri upplýsing og fólkaræði, har fólk sjálv kunnu taka egna støðu og ikki krúpa fyri valdsharrum, ið siga seg eiga allan rættin.

Tað kostar persónliga bæði kensluliga, sosialt og materielt.

Og júst hetta seinna gjørdi Jákup í Jákupsstovu, og vann okkum tí ómetaligar møguleikar.

Sum eg havi skilt, so savnaðist tann so fólkaríka, fagra og fjøltáttaða Jákupsstovufamiljan á 100 ára degnum at fagna og minnast Jákup og Edith. Tey skaptu lív og kor og líkindi fyri onnur. Tað sama hava teirra mongu eftirkomarar gjørt.

Takk fyri tykkara strev og stríð fyri land og tjóð og javnrættindum millum fólk.

Høgni Hoydal

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 30. juli 2022

Tagnaða koltursrøddin úr Hesti

Minningarorð um Ebbe Rasmussen

 

SkrivaÐ:

Minningarorð / Magni Arge

Tað eru bara fimmogtjúgu ár síðani, eg hitti Ebba Rasmussen fyrstu ferð, so tey eru fleiri, sum kendu hann betur enn eg. Men eg ditti mær kortini at skriva nøkur orð, sum eisini byggja á frálíku prædikuna hjá Bergi Debes Joensen til jarðarferðina.

Tá svágurin og hestmaðurin Hans Jakki gjørdist partur av fjølskylduni, fylgdu við honum sambond við onnur hestfólk. Teirra millum var Ebbe Rasmussen, sum stakk inn á gólvið hjá sváginum eina ólavsøku fyri fimmogtjúgu árum síðani. Ein ógloymandi løta, tí báðir tveir vóru so framúr góðir sangarar, kvøðarar og tignarligir vertskapsmenn.

Ebbe var so burturúr sympatiskur og sjarmerandi, at tú kundi ikki annað enn fáa tokka til hendan góðsliga og blíða mannin, tá tú hitti hann. Hann gjørdi lítið burturúr sær, men var kortini ein kempa og ein skilamaður. Baldist á sjónum í sjey áratíggju, av fremstu kvøðarum, kirkjuni ein trúgvur tænari, tjóðskaparmaður og familju og vinum ein dyggur stuðul.

Ebbe var føddur í Hósvík 3. februar í 1932, sonur Mariu Rasmussen úr Koltri og Harald Flemming Olsen úr Havn, úr Dalahúsunum á Tinganesi. Ebbe var smádrongur, tá pápin doyði av krígsávum í Southampton undir krígnum. Mamman giftist seinni við Sjúrði Zachariassen úr Hesti, og Ebbe vaks upp við honum sum pápa.

Ebbe sleit barnaskógvarnar úti í Koltri og var 15 ára gamal, tá tey búsettust í Hesti stutt eftir kríggið. Hann fór ungur til Havnar at arbeiða sum ørindadrongur hjá Brend í Havn, men fekk so tjans við Smyrli, tá hann var blaðungur - fyrst sum messur og seinni sum dekkari. Hann søkti síðani sjógvin alt lívið og var 84 ára gamal, tá hann legðist uppi.

Á sjónum í sjeyti ár

Seytjan ára gamal fór Ebbe við 30 tonsaranum Njørði til fiskiskap undir Íslandi, har nógv var at fáa. Hann róði út í Íslandi við Blitfarinum og Vonastjørnuni. Hann var í Grønlandi við einum suðuroyarskipi, áðrenn hann fór at rógva út við smábáti av skonnartini Marité í Grønlandi. Á sama túri vóru eisini aðrir hestmenn við, eitt nú Óli, Niklas, Petur og Jørmund. Jákup Joensen, Dunga Jákup, úr Sandavági var skipari, og viðurskiftini teirra millum vóru stak góð.

Eina tíð sigldi Ebbe við týskarum, og í 70-árunum royndi hann við Norðbúgvanum og var við metlanga saltfiskatúrin, sum vardi í átta mánaðir. Hann var eisini millum teirra sum mannaðu Vesturvarða, Suðurvarða og Fame, tá rækjuveiðan í Grønlandi tók seg upp, og seinni var hann nógv í kanadiskum sjógvi. Ebbe var eisini millum álitismenninar umborð á Giljanesi, tá hann kom.

Giftist við Atu úr Sandavági

Ebbe var ofta leingi á sjónum, men hann var kortini so frægt í landi, at tað rann saman millum hann og Atu Klemonu Thomassen úr Sandavági. Tey giftust í Hests kirkju í apríl 1962.

Tey fingu Jóngerð í 1966, Sverra í 1968 og Rannvá í 1974. Abbabørnini eru 6 í tali: Jónsvein, Malan, Magnar, Lena, Ata Marit og Rúni. Langabbabørnini eru 2: Rósa og Carl. Skoytast kann uppí, at tá ið Hallur og Sæbjørn mistu foreldur síni, Lenu og Klæmint, á ungum árum, vóru Ata og Ebbe nógv um teir.

Á heysti 1993 var Ebbe fyri hóttafallið, tá hann fekk bruna í nervaskipanina og misti førið at tosa og ganga og endaði í respiratori. Men við Guds hjálp, áræði og treiskni kom hann skjótt á føtur aftur. Ebbe, sum tá var 61 ára gamal, vandi hvønn dag, og á nýggjárinum hoyrdist hann aftur í føroyska dansinum í bygdarhúsinum í Hesti.

Tá flutti Ebbe seg av fjarðari leiðum og fór at rógva út úr Hesti. Tað var honum ikki ókent, tí millum túrarnar var hann ofta í fjørðinum við 10 mannafarinum “Veiðibjalla” og átti part í “Álafossi”, áðrenn hann og sonurin Sverri reiddi út 30 tonsaran “Dúgvustakk”.

Sverri sigldi úti, so Ebbe var oftast einsamallur á bátinum, til hann 84 ára gamal legðist upp á land í 2016. Men tað forðaði honum ikki at fara langar túrar til havs við einum av størstu glastrevjabátunum í landinum.

Ebbe var av raskastu sjó- og útróðrarmonnum og ein úrmælingur at ráða veður og vind. Serligt tev hevði hann fyri streymi. Ebbe var ein, menn spurdu um ráð, og hvar hann kastaði, fylgdu aðrir við.

Í nógv ár sást hesin lágvaksni og blíði maðurin selja fisk í Vágsbotini – ikki langt haðani hann var ættaður, og ofta førdi Ebbe prest út í oynna sunnumorgnar.

Loysingarmaður á fólkafundi í Koltri

Ebbe las nógv og fylgdi væl við í øllum samfelagsviðurskiftum. Áhugin fyri politikki var stórur, og hann stuðlaði stevnuni hjá Tjóðveldisflokkinum um at fremja fólksins vilja frá fólkaatkvøðuni í 1946. Tá ið val var, var høgtíð.

Hann var sjáldan frammi á almennum pallum, men tá hann tók orðið á fólkafundinum í Koltri í 2001 hugtók hann stóru mannfjøldina og blaðmannin Jústines Ejdesgaard, sum skrivaði soleiðis:

“Ebbe stendur í morreyðari troyggju og føroyskari húgvu í túninum á garðinum, sum morbróðurin festi, og sum hann hevur so nógv góð minni um. Hesin býlingurin evnaði Ebba til mann.

Hendan náttúran meitlaði inn í unga sinnið elskhugin til fosturlandið og lítla samfelagið í Koltri, gav honum førningin, ið stuðlað hann hevur heilt fram at hesum degi. Nú talar hann til eina fjøld, sum er eins von við herróp og sjálvfylgilighetir, sum sunna fornuft.

Og tað eru vísdómsorð hann gevur lýðandi fjøldini í logandi sólhavinum úr vestri hendan sunnudag, tjóðardag íslendinga, tá lyndiseftirkomarar Gøtu Trónda hittast til stevnu.

- Tey ivasomu tosa um vælferðina og vandan fyri at missa hesa við loysing. Men hvat er vælferðin? Vælferðin er fjørðurin, sigur hann og peikar út á mjólkabláa Hestfjørð, sum kókar av æti, nebbasild, seiði, smáfiski, fugli og stuttleikabátum.

- Vælferðin er bøurin, fjøllini, fuglabjørgini og Vesturhavið. Vælferðina finna vit ikki hjá øðrum enn okkum sjálvum, sigur Ebbe Rasmussen.”

Deknur og frægur kvøðari

Ebbe sat í bygdarráðnum í Hesti nakrar setur og fleiri setur í kirkjuráðnum, harav eini 10 ár sum formaður. Hann tók við sum deknur í kirkjuni í 1995 og røkti starvið í góð tjúgu ár fram til 2016.

Týðiligt og væl las Ebbe lestur, og hansara vakra rødd hoyrdist um alt landið, tá ið hann las morgunlestur í útvarpinum. Hann varðveitti alt lívið tað ramliga og eyðkenda koltursmálið, og ungu hestfólkunum dámdu væl at lurta, tá Ebbe las Árnasøgu í skúlanum annan jóladag.

Ebbe var lítillátin, stillførur og tolin maður, og so var hann góðsligur og lættur í sinni. Hann var glaður, tá abbabørnini komu á vitjan. Dagurin byrjaði við morgunlestri og Faðirvár, sum hann bað hart sitandi ella standandi. Hann lærdi børn og abbabørn sálmar og sangir og at leggja seg í Guds hond. Og so sang og kvóð hann eisini føroyskar vísur og kvæði fyri teimum, eins og hann ofta hoyrdist sita og murra fyri seg sjálvan um Grana, sum bar gulli av heiði og um stoltu Signhild.

Ebbe hevði ikki bara góða rødd til upplesturs, hann var eisini óførur kvøðari. Hann var virkin í Vága Dansifelag og skipaði nógvar brúðarvísur millum ár og dag. Hans Jacob Niclasen minnist, tá Ebbe og Jørmund vóru í hæddini. “Ein frægd var tað at hoyra teir kvøða Dronning Dagmar. Tað var ikki bara rødd teirra, sum rungaði, og føturnar, sum dansaðu, allar kroppur teirra var so livandi við í kvøðingini.”

Jarðsettur í logandi sól millum fjøllini og fjørðin

Konuna, Atu, misti hann í 2014. Ebbe var um hana í fleiri ár heima í Hesti, áðrenn hon flutti í Vallalíð at verða síni seinastu ár. Árið eftir fekk Ebbe ein blóðtøpp í hjarta. Tá misti hann arbeiðsorkuna og flutti á sambýlið oman Mattalág í 2017. Ebbe fylgdi framvegis væl við í samfelagsviðurskiftum og gekk javnan í kirkju í Vesturkirkjuni.

Lagið var gott á Ebba 90 ára føðingardagin heima hjá Maluni og Carl Kjartan á Argjahamri ein rættiligan vetrardag í februar í ár. Blíður, góðsligur og róligur prátaði hann um stórt og smátt við gestirnar.

Hóast aldurin var høgur, so komu deyðsboðini óvæntað hin 14. juli, tí ávaringin var ongin. Men spor hevur Ebbe sett eftir seg, tí kirkjan í Hesti rúmaði ikki øllum, sum fríggjadagin leitaðu sær út í Hest at siga honum farvæl og fylgja honum til gravar.

Svárast er sorgin hjá teimum, sum stóðu honum næst, men tað kendist eisini á presti, at hann segði einum trúgvum kirkjutænara farvæl. “Stólur hansara stendur tómur,” segði hann.

Stóra mannfjøldin fylgdi Ebba til sín seinasta hvíldarstað í dýrdarveðri. Logandi sól, bláur himmal og logn.

Hann varð jarðsettur undir liðini á Atu í kirkjugarðinum norðuri við Myllá, sum liggur í bønum undir fjøllunum, haðani tú sært heim í bygdina og út á hin bláa Hestfjørð.

Her treivst hann, tá hann livdi, og her fann hann sína ævigu hvild.

Takk fyri løturnar Ebbe og hvíl í friði.

26. juli 2022/magni arge

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 30. juli 2022

Ólavsøkurøða løgmans

- hildin á Føroya Løgtingi 29. juli 2022

(Mynd: Jens Kr. Vang)

SkrivaÐ:

Bárður á Steig Nielsen, løgmaður

Harra formaður! Góðu føroyingar!

Gróður og fleyr av útsuðri,
sól gyllir landið so blíð.
Vón fyri avburðar skurði
tykist at vera í tí.
Grøsini grøn,
blomstrini vøn
landið í summarskrúð klæða

Soleiðis yrkir Ismar Joensen úr Fuglafirði um føroyska hásummarið, nú vøksturin er sum mestur. Grasið er sítt, eplaslokkarnir djúpgrønir, og blómur klæða landið í summarskrúð.

Henda vakra summarmyndin kann eisini nýtast til at lýsa Føroyar í dag. Tað grør um gangandi fót – og vøksturin er eyðsýndur allastaðni.

Men nakrar hóttanir eru tó. Í náttúruni eru tað serliga stormur, seyður og svartaspilla, sum kunnu forpurra okkum grøðina. Men virka vit, skapa vit lívd, tryggja vit, at garðarnir eru í seyðahøgum standi, og velta vit upp úr nýggjum, so kunnu vit verja vøksturin.

Í løtuni eru eisini nakrar politiskar hóttanir. Kríggj í Evropa, inflatión og matvøru- og orkukreppa. Men virka vit, skapa vit lívd, har neyðugt er, tryggja vit bøgarðarnar, og hava vit dirvi til javnan at velta upp úr nýggjum, kunnu vit verja vøksturin.

Vit njóta nú ljósa summarið. Men vit vita, at tað spakuliga er farið at myrkna. Á ólavsøku er aftur fríggingarmyrkt. Vit hoyggja, heysta og fylla goymslurnar, tí vit kenna ringrásina. Eftir ljósar tíðir koma myrkari tíðir – og so lýsnar aftur. Soleiðis er í náttúruni eins væl og í samfelagsbúskapinum.

Við ongari fyrireiking kann veturin gerast tungur. Men fyrireika vit okkum við skili, nýtist okkum ikki at stúra. So eru vit trygg.

***

Harra formaður!

Í hesum døgum eru nógv, sum stúra. Sum eru ótrygg. Eitt nú í Ukraina, har 10 milliónir eru flýggjað frá húsi og heimi.

Orð kunnu ikki lýsa tað, sum hendir har nú. Hetta er álvarsamasta støðan í Evropa síðani seinna veraldarbardaga.

Føroyar fordøma russisku innrásina og kríggið í Ukraina. Tí hava vit sett tiltøk í verk, sum eru við til at leggja trýst á Russland.

Vit noyðast nú at geva til kennar, hvar vit standa trygdarpolitiskt – og ikki minst moralskt.

Tí eiga vit politikarar at viðgera neyvt, hvørja støðu vit skulu taka, tá ið um Russland ræður. Eisini frameftir. Hetta er ikki eitt samgongu – ella andstøðumál. Øll politiska skipanin má standa saman. Eins og vit stóðu saman um at lata samfelagið upp fyri flóttafólki.

Umleið hálvthundrað ukrainar liva nú trygt innan føroysku garðarnar. Tey hava møtt føroyskum hjálpsemi og gestablídni. Tey hava fingið bústað og eru farin til arbeiðis og í skúla.

Millum teirra eru Tatsiana og Vitalii Turbin – og børn teirra, tvey ára gamli Mykhailo og átta ára gamla Anastasiia.

Tá ið Russland gjørdi innrás, var ikki verandi í íbúðini á 6. hædd. Tey funnu skjól í einum myrkum kjallara hjá familju, meðan rakettir og bumbur løgdu landið í oyði.

Tey gjørdu av at taka til rýmingar. Hóast tað var torført at fara, vildu tey fáa børnini burtur úr lívsvanda. Í fimm dagar flýggjaðu tey gjøgnum krígsherjaða landið og máttu sova í bilinum.

Nú eru tey her.

Enn stúra tey. Um heimlandið, familju og vinir. Men í Føroyum eru børnini trygg. Hvørki ávaringarlúðrar, bumbur ella rakettálop fáa tey at óttast fyri lívinum.

“Landið her er kalt,” sigur Tatsiana, “men fólkini eru heit.”

Avgerðin um at taka ímóti flóttafólki úr Ukraina er ein varði í politisku søgu okkara. Tað hevur kravt nógvar fyrireikingar.

Samstarvið millum stovnar, felagsskapir og politisku flokkarnar hevur verið framúr. Og føroyingar hava tikið væl ímóti.

***

Tí føroyingar lata fegnir neyðstøddum burtur av. Vit hava leingi havt góðar tíðir. Gróðurin hevur ikki trotið, og ávøksturin hevur verið fleiri fold.

Við støðuga búskaparvøkstrinum hava vit betrað um vælferðina. Tað sæst aftur í fólkatalinum, sum nú hevur rundað 54.000.

Men, harra formaður! Góða gongdin heldur ikki fram av sær sjálvari. Hann boðar nú frá búskaparligum ruskveðri, og fyrstu tekin um eina heimsumfatandi orku- og matvørukreppu hómast. Vit merkja inflatiónina. Serliga brennievni og matvørur dýrka – og rentan hækkar.

Hetta rakar húsarhaldini, og tí fer landsstýrið at leggja fram uppskot um at hjálpa sperdum húskjum, so at tey, ið eru ringast fyri fíggjarliga, kunnu fáa upp til 7000 krónur.

Men hóast tað myrknar, kunnu vit vera bjartskygd. Vaksandi fólkatalið gevur fleiri høvd og fleiri hendur til arbeiðsmarknaðin – og tað er gott fyri búskapin.

Arbeiðsloysið er metlágt, og arbeiðsfjøldin er millum heimsins best útbúnu og virknastu. Vit hava methøgan útflutning í ár, og tilfeingisgjaldið frá ali- og fiskivinnuni setti met í fjør. Skuldin hjá landi, kommunum, almennum og privatum er lítil, sammett við onnur lond.

Í 2021 var avlopið í landskassanum 138 mió. kr., og í ár eru inntøkurnar methøgar.

***

Men hóast vónin er bjørt um góðan avburðarskurð, má tað ikki gerast okkum eitt ból. Tvørturímóti. Vit mugu áhaldandi virka fyri, at samfelagið mennist.

Vit skulu tora at leggja um og velta bøin av nýggjum. At bjóða vanahugsanini av og laga okkum til nýggjar umstøður og avbjóðingar.

Hetta var endamálið við Vakstrarforumi. At finna ítøkilig átøk, sum kunnu skapa burðardyggan vøkstur og langtíðartryggja vælferðina. Í juni fingu vit 164 tilmæli á seks økjum: Grøna skiftinum, havinum, útbúgving og arbeiðsmarknaði, KT, vinnuferðavinnu og maritimari veitaravinnu.

Málini eru framsøkin og djørv.

Útflutningurin úr sjónum skal vaksa við trimum milliardum, og KT-vinnan skal vaksa úr 2,5 upp í 6 prosent av búskapinum.

Vinnuferðavinnan skal vaksa, so vit fáa eina javna og skynsama ferðavinnu alt árið.

Føroyskar havnir og veitarar skulu vera fyrsta valið hjá skipum í Norðuratlantshavi.

Á útbúgvingarøkinum skulu vit møta arbeiðsmarknaðinum og búgva okkum til framtíðar førleikakrøv.

Mest av øllum mugu vit gerast grønari. Eitt nú minka munandi um útlátið, minka um tilfarið, vit brúka – og gagnnýta og varðveita føroyska lendið og sjóøkið betur.

Tað er mín áheitan, at vit øll í felag fara at arbeiða við átøkunum.

Tí, harra formaður! Arbeiða vit ikki burðardygt, er tað sum at sleppa seyðinum inn á bøin nú. Hann bítur fegin góða grasið – men hevur so einki at eta í vetur.

Vit mugu virka langskygt, og nýggi orku- og veðurlagspolitikkurin er eitt stórt grønt fet.

Tað gongur væl at skifta til grøna elframleiðslu, og skjótt fáa vit orku frá tveimum nýggjum vindmyllulundum oman fyri Havnina.

Meiri ferð verður sett á royndirnar við sjóvarfalsorku, og vit kanna, um orka fæst úr heitum keldum undir jørð.

Landið skal eisini nýta grønar loysnir. Tí fara bygningarnir í Tinganesi skjótt at verða hitaðir við sjógvi.

Vit mugu somuleiðis minka um útlátið.

Frá 2024 banna vit oljufýrum í nýggjum húsum, vit veita stuðul til at taka niður gamlar oljufýringar, og hitapumpur sleppa framhaldandi undan meirvirðisgjaldi. Eisini leingja vit skipanina við mvgafturbering til el-og vetnisbilar, og vit minka stigvíst um ávís dálkandi vakstrarhúsgass.

Við nýggju pantskipanini kunnu vit lata øll pantíløt inn aftur á sama stað. Hartil eiga vit at taka pant av fleiri íløtum, so vit minka um burturkastið.

Men tað nyttar lítið at hugsa um heimsins náttúruavbjóðingar og samstundis gloyma okkara egnu. Vit hava avmarkaða vídd, og vit mugu tí hava greiðir ætlanir.

Bæði um hvussu ymsu økini í landinum skulu kunna brúkast, og hvussu vit skipa gongd í haga.

Føroyingar skulu kunna njóta náttúruna. Tað hevur altíð verið siðvenja.

Skiljast skal tí millum privata- og vinnuliga gongd í haga. Og vit skulu altíð sýna varsemi og atlit til landbúnað, seyðahald og náttúru.

***

Vit hava jú skyldu til at varðveita náttúruna og fáa sum mest burtur úr tilfeinginum.

Tí eiga vit í størri mun at menna føroyskar landbúnaðarúrdráttir. Ein landbúnaðarpolitikkur skal orðast, har dentur skal leggjast á burðardygt lendisbrúk, djóravælferð, útbúgving og fígging.

Tilfeingið úr sjónum kann somuleiðis gagnnýtast betur, so vit fáa meira burturúr. Føroyar eru heimsins kovi, og eftirspurningurin eftir fiskavørum bara økist.

Semja má fáast millum strandalondini, so vit tryggja burðardygga veiðu.

Nú fiskivinnan hevur fingið tryggar karmar, verða stórar íløgur gjørdar í skip, ið bæði eru grønari og effektivari. Royndarkvotur eru latnar til fleiri nýggj fiskasløg.

Alivinnan stendur fyri meir enn helvtini av útflutninginum og ger stórar íløgur fyri at betra um framleiðslu, tøkni og burðardygd, fyri at tryggja kappingarførið. Alivinnan skal framhaldandi kunna virka og vaksa á tryggum grundarlagi.

Laksaprísurin hevur verið óvanliga høgur seinastu tíðina. Framleiðslukostnaðurin er eisini hækkaður, orsakað av hækkandi rávøruprísum. Ætlanin er tí at tillaga tøkugjaldið, so tað avspeglar nýggja veruleikan.

***

Men hóast náttúrutilfeingið er ríkt, er menniskjaliga tilfeingið tað týdningarmesta. Eitt tað dýrasta, menniskjan er signað við, eru evnini at læra. Útbúgving er ein av fortreytunum fyri burðardyggum vøkstri í øllum geirum.

Fjølbroytnið av útbúgvingum í Føroyum økist støðugt.

Á Setrinum verða fleiri tikin inn til KT-bachelor, og nýggj master í KT-verkfrøði byrjar í ár. Ein yrkisútbúgving í KT-support verður nú fyrireikað.

Nú ber eisini til at taka master-útbúgving í lóg á setrinum.

Setrið tekur nú inn til sjúkrarøktarfrøði tvær ferðir um árið, og heilsuútbúgvingarnar í Hovi eru dagførdar. Hartil byrja námsfrøðilesandi tvær ferðir árliga frá komandi ári.

Á miðnámi dagføra vit fleiri yrkisligar útbúgvingar, og í august sleppa tey fyrstu inn á nýggju alaraútbúgvingina.

Húsarhaldsskúlin í Klaksvík fær nýggjar og betri umstøður.

Í komandi ári dagføra vit fólkaskúlalógina og endurskoða tíma- og lærugreinabýtið, umframt lutfallið millum ymsu lærugreinarnar.

Hugt verður at floksstøddum, hvussu skúladagurin kann styttast, og hvussu vit betur kunnu skipa føroyskt sum annaðmál.

***

Harra formaður! Í hesi gróðrarmiklu summartíð er altíð onkur vøkstur, sum ikki trívist. Tí lendið er ov vátt ella ov turt. Tí sólin er ov sterk ella skuggin ov dimmur.

Hóast tíðirnar eru góðar, er talið av ungum, sum mistrívast, vaksandi. Tað gera vit nakað við. Í Føroyum skal vera trygt – serliga hjá børnum og ungum.

Tað skal gerast støðugt skjótari at sleppa til útgreiningar og viðgerðar í barna- og ungdómspsykiatriini – og ung við angist og tunglyndi skulu framhaldandi fáa ókeypis sálarfrøðiliga hjálp. Tørvurin hevur verið stórur.

Vit eftimeta royndarskipanina við sálarfrøðingi í fólkaskúlanum og taka støðu til, hvussu hetta skal skipast frameftir.

Smuglarar og seljarar skulu ikki við rúsevnum køva ungdómin, beint sum hann fer at spíra. Nýggja heildarætlanin við tilmælum um, hvussu vit kunnu koma rúsevnismisnýtsluni til lívs, staðfestir, at trivnaður er besta amboðið.

Tey, sum eru partur av einum góðum felagsskapi, fáa sjáldnari trupulleikar av rúsevnum. Tí hava ítróttar- og mentanarlív, kirkjur, samkomur og aðrir góðir felagsskapir ein lyklaleiklut í felags arbeiðinum at lúka hetta óynskta illgrasið burtur.

Komandi tingár velta vit upp úr nýggjum fyri at basa rúsevnum – bæði við at hjálpa teimum ungu og við at gera tað torførari at smugla.

Og nú vit tosa um lógarbrot, so hava vit dagført revsilógina. Eitt nú er staðfest, at er samtykki ikki givið, er talan um neyðtøku.

Fongsulviðurskiftini hava ikki verið nøktandi. Eg fegnist um at avtala er gjørd við donsku stjórnina um at byggja nýtt fongsul, og loksins eru fyrireikingarnar byrjaðar. Hartil kemur ein skipan við fótleinkjum.

***

Harra formaður! Eitt annað ørindi hjá Ismari Joensen ljóðar soleiðis:

Smæra og rølikur kýtast
við annan vøkstur úr mold,
ikki man smáblómum nýtast
smæða seg burtur á fold.
Vøkur hvør sær,
angandi tær
lendið við litum upp skrýða

Føroyska fjølbroytnið er stórt, og vit skulu laga viðurskiftini, so at allur vøkstur trívist her. Eingin smáblóma skal smæðast burtur í Føroyum – tvørturímóti. Vit betra tí um tryggleikan og trivnaðin á fleiri mótum.

Eitt brekumboð fer at hava eftirlit við, um breksáttmálin verður fylgdur. Harumframt skal umboðið upplýsa fólk, sum hava brek, um teirra rættindi. Hetta verður ein kærkomin skipan.

Útlendingar, sum koma til Føroya, fáa tryggar karmar um síni rættindi og skyldur í nýggju integratiónslógini. Varandi uppihaldsloyvi verður frameftir treytað av, um tey standa skeið í føroyskum sum annaðmál.

Fyrstu árini hjá børnum hava avgerandi týdning fyri teirra framtíð. Tí skulu vit eisini tryggja børnum undir skúlaaldri bestu umstøður til at læra og búnast.

Námsfrøðiútbúgvingin verður umskipað og dagførd, so at námsfrøðingar verða útbúnir beinleiðis til dagstovnaøkið.

Barsilsfarloyvið er longt til 52 vikur, og nú raðfesta vit at hækka barsilsútgjaldið.

Foreldur, sum vilja tað, skulu kunna ansa børnunum heima. Tí skulu pengarnir fylgja barninum.

Barnaverndarlógin skal dagførast til frama fyri okkara smæstu.

Tá ið um mentan og ítrótt ræður síggja vit, hvussu okkara kýtast við onnur og vinna. Tí hava heldur ikki ítrótta- og listafólk nakra orsøk at smæða seg burtur. Tvørturímóti.

Góðu úrslitini innan ítróttin eru heilt ótrúlig, hugsa vit um fólkatalið. Og góð úrslit krevja góðar karmar. Tí gleðir tað meg, at allir politisku flokkarnir eru samdir um at fíggja ein part av nýggju stórhøllini.

Føroyska listin er somuleiðis ófatiliga dygdargóð. Serliga í filmsvinnuni er vøkstur, og nógvir stuttfilmir hava vunnið altjóða virðislønir kring heimin. Filmiskt spenna Føroyar nú frá James Bond til fólkakæra Hannis Martinsson í Trom.

Á listaliga økinum skapa vit eisini karmar. Arkitektakappingin um Tjóðleikhúsið er í gongd, og í heyst kemur uppskot um at útvega tí uttanhýsis fígging. Eisini kemur uppskot um, at list skal vera ein sjálvsagdur partur av almennari bygging.

***

Og harra formaður! – Enn er tørvur á at byggja. Serliga til bústaðir. Fyri trivnaðin hevur tað alt at siga, at vit hava eitt trygt stað at festa røtur. Spyrjið bara ukrainsku Tatsianu og Vitalii Turbin.

Fyri tey, sum mangla eitt trygt heim, er tað avgerandi, at bústaðartrupulleikin verður loystur. Og vit eru væl á veg.

Seinastu trý árini eru fleiri enn 550 búeindir lagdar aftur at marknaðinum.

Hetta til komandi ár byggja Bústaðir 100 búeindir afturat, og heilt nógv verður bygt privat.

Eg viðurkenni, at fólk við serligum avbjóðingum hava verið í svárari bústaðarneyð. Men vit byggja vardar bústaðir á Argjum og í Hoyvík. Samanlagt verða 48 nýggj bú- og umlættingarpláss.

Á “Skálagarði” í Klaksvík - sum letur upp komandi ár – verður pláss fyri 15 fólkum við seinheilaskaða.

Arbeiðið at byggja stovnar og sambýli til fólk við serligum tørvi heldur støðugt fram. Millum annað fara vit í næsta ár undir at byggja eitt sambýli til vaksin við autismu.

Harumframt hava Bústaðir fingið 200 mió kr. til serligar málbólkar. Í samstarvi við Almannaverkið og Sinnisbata verða 12 íbúðir í Blómubrekku í Havn.

Fyri at óneyðugir steðgir ikki koma í almennu byggingina, arbeiða vit við eini langtíðarætlan um, hvørjir bústovnar, virknistilboð og umlættingartilboð skulu byggjast komandi 10 til 15 árini. Hetta mugu allir flokkar samstarva um.

***

Somuleiðis mugu allir flokkar samstarva um heilsuverkið – við langskygdum loysnum. Øll skulu kenna seg trygg og líta á heilsuverkið. Vit hava vatnað heilsuøkið væl við metnógvari orku og fígging, so tænasturnar kunnu fylgja við nútíðini.

Málið er viðgerðartrygd, so eingin skal bíða óneyðuga leingi eftir kanningum ella viðgerð. Bíðilistarnir skulu greinast regluliga, so vit skjótt síggja, hví teir leingjast – og hvussu vit stytta teir aftur.

Serlæknar eru settir, játtanin til konsulentar er økt, og virksemið er betur samskipað millum sjúkrahúsini. Bíðitíðin til MR-skannaran er seinastu tvey árini stytt úr seks vikum niður í tvær, og seinni í ár keypa vit enn ein CT-skannara.

Nýggja krabbameinsætlanin verður nú sett í verk, so at øll fáa lógartryggjaða viðgerðartrygd.

Ein nýggj neyðtøkumóttøka á Landssjúkrahúsinum tryggjar ofrunum skjóta hjálp; og nú skipa vit eisini eina sálarliga bráðmóttøku.

Á nýggjárinum byrjar Fólkaheilsustýrið, sum skal tryggja yvirskipaðu heilsufakligu stýringina.

Og komandi ár taka vit H-bygningin á Landssjúkrahúsinum í nýtslu. Tøkniliga verður hetta eitt skarvslop, og umstøðurnar hjá sjúklingum og starvsfólki verða munandi bøttar. Likamlig og sálarlig viðgerð fara tá at hava somu inngongd.

Eisini byrjar samstarvið ímillum Novo Nordisk grunnin og Heilsumálaráðið, sum skal betra diabetesviðgerðina og granskingina á økinum.

Endurvenjingar til teirra, sum hava mist førleikar av sjúku ella skaða, verða eisini raðfestar. Bara í ár verða seks nýggj størv sett til endurvenjing.

Og í næstum verður lógaruppskot lagt fram um at yvirtaka farsóttarøkið.

***

Harra formaður!

Fyri at tryggja trivnað, fjølbroytni og vøkstur í øllum landinum mugu vit støðugt útbyggja infrakervið.

Vit seta sjøtul á arbeiðið at gera tunnil til Suðuroyar og stovna partafelagið Suðuroyartunnil. Frá 2025 seta vit 100 mió. kr. av um árið til verkætlanina.

Eisini fyrireika vit ein vestmannatunnil, og arbeiðið við tunli millum Øravík og Fámjin er byrjað.

Arbeiðini við tunlunum til Sandoynna, Dals og Norður um Fjall ganga eftir ætlan.

Eysturoyartunnilin hevur kollvelt samferðsluna, og prísurin er nú tillagaður, so at tey, sum koyra ofta, fáa størri nyttu av tunlinum.

Strandfaraskip Landsins knýta landið saman og hava alstóran týdning fyri samferðsluna. Men Strandferðslan má umskipast, so hon fær tryggar og varandi karmar og ferjuflotin kann endurnýggjast.

Seinnu árini hevur suðuroyarleiðin verið undir trýsti. Økta virksemið í oynni ávirkar farmaflutningin. Vit leiga tí ferjuna Herjolf III, ið fyrst og fremst skal sigla sum farmaskip. Soleiðis fáa bæði suðuroyingar og vinnan betri tænastu.

***

Harra formaður!

Sum eg nevndi í byrjanini, hómast nú hóttanir, sum kunnu ávirka okkara vøkstur. Vit noyðast at virka fyri at tryggja okkum, at ávirkanin verður so lítil sum gjørligt.

Kríggið í Ukraina ávirkar milliónir av fólki beinleiðis. Eitt nú Tatsianu og Vitalii Turbin – og børn teirra. Men tað ávirkar enn fleiri óbeinleiðis.

Í tí smáa eru stórt sæð allar vørur vorðnar dýrari – og í tí stóra er altjóða politiska støðan fullkomiliga kollvelt.

Tað krevur ein búnari og virknari verjupolitiskan leiklut, nú vit hava fingið størri ávirkan enn nakrantíð áður.

Lofteftirlitsradarin, sum landsstýrið og danska stjórnin gjørdu avtalu um í juni, tryggjar, at fremmand flogfør ikki kunnu flúgva ósædd í føroyskum loftrúmi. Hetta hevur týdning fyri NATO-verjuna og tryggleika føroyinga.

Samstarvið við donsku verjumyndugleikarnar er økt, og samskiftið við NATO, USA, Bretland, Noreg og Ísland um verjupolitisk viðurskifti er í menning.

Tað eru nýggjar tíðir í ríkisfelagsskapinum. Vit skulu framhaldandi modernisera felagsskapin – gagnnýta sínámillum møguleikar og beina burtur markaforðingar.

Nýggja samstarvsráðið, sum hittist her í juni, er eitt nýbrot. Nú eru vit við í tí, sum hevur týdning fyri trygd og verju í Norðuratlantshavi og í Arktis.

Tí mugu vit gera okkum greitt, hvat vit vilja trygdarpolitiskt. Uppskot til samtyktar um trygdarpolitisku mál Føroya verður lagt fyri Løgtingið í november.

Eisini verður ein ætlan um cybertrygd løgd fram við árslok.

***

Tí vit síggja nú av álvara, hvussu vit ávirkast hvør av øðrum. Tað, sum verður sátt aðrastaðni, grør brátt hjá okkum við. Tí arbeiða vit fyri samstarvi og avtalum við fleiri lond. Vit mugu støðugt fáa vinnulívinum nýggjar útflutningsmøguleikar.

Í apríl samdust Føroyar og Japan um ein formligan karm um samstarv. Vit vilja hava eina fríhandilsskipan. Sendistovan í Tel Aviv hevur virkað í hálvtannað ár, og útflutningurin til Ísraels er í stórari menning. Arbeitt verður nú við at lata upp sendistovu í Washington.

Seinastu tíðina hevur sera jaligt samskifti verið millum løgmann og ES-nevndarforkvinnuna. ES tykist nú veruliga sinnað at styrkja viðurskiftini við Føroyar, eisini á handilsøkinum.

Og fyri at skapa enn betri gróðrarlíkindi fyri útflutningi fara vit at stovna “Export Faroe Islands”, ið skal hava ábyrgd av at menna útflutning, eins og “Visit Faroe Islands” mennir ferðavinnuna.

***

Harra formaður! Góðu føroyingar.

Málið fyri hetta komandi árið verður at velta upp úr nýggjum og sáa nýtt. Men eisini at verja vøksturin og skapa lívd, har neyðugt er. Tryggja, at garðar okkara eru í seyðahøgum standi, nú hóttanir hómast.

Føroyska samfelagið stendur í fagrasta blóma, og vit hava hetta farna árið sett met á nógvum ymsum parametrum. Tað gongur ómetaliga væl.

Men eygleiða vit heimin, síggja vit, at tað spakuliga er farið at myrkna. Tað ber boð um, at summarið fer at halla. Men virka vit rætt nú, kunnu vit tryggja okkum, at nýggja árstíðin ikki tekur okkum á bóli.

Kring landið eru fólk nú í hoyna. Eisini tey fyrireika seg til dimmari tíðir. Einki hoyfólk stúrir tó fyri vetrinum, tí tey vita sum er: soleiðis er ringrásin, og bera tey seg skilagott at nú, strekkir summarvøksturin til – eisini tá ið ruskveðrið kemur.

Politiskt er støðan tann sama. Fyrireika vit okkum við skili, nýtist okkum ikki at stúra.

So eru vit framhaldandi trygg.

Eg skal enda við einum so hóskandi broti úr yrkingini MYND 1 úr savninum »Eg skrivi á vátt pappír« eftir Lív Mariu Róadóttir Jæger.

»Enn eru dagarnir ljósir
langir

Ljósið fer at broytast komandi tíðina
við blíðari vissu
blíð
tí tað fer ikki at skaka nakran at tað hendir«

Góða ólavsøku, øll somul!

Gud signi Føroyar.

Bárður á Steig Nielsen,
løgmaður

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 30. juli 2022