Charles III er kongur

Hann er tann, sum hevur verið krúnprinsur í longst tíðarskeið í søguni hjá Bretlandi. 73 ára gamli Charles er nú kongur

Charles kongur (Mynd: EPA)

SkrivaÐ:

Sverri Egholm

Í tí løtuni, Elizabeth drotning doyði hósdagin, 96 ára gomul, gjørdist Charles kongur. Hann hevur verið krúnprinsur í 63 ár.

Charles kongur er sostatt tann, sum hevur verið krúnprinsur longst og er eisini tann elstri, sum nú gerst kongur í Bretlandi.

Hansara tignarheiti gerst Charles hin triði.

Bretska kongshúsið boðaði fyrr hósdagin frá, at støðan hjá drotningini var álvarsom. Hóskvøldið komu so boðini um, at hon varð farin. Charles kongur var við hennara lið, tá hon doyði á Balmoral slottinum í Skotlandi.

Elizabeth drotning hevur sitið á trúnuni í meira enn 70 ár. Maður hennara, Philip prinsur, doyði í fjør, 99 ára gamal.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 08. september 2022

Løgmaður sent bretska konghúsinum samkensluskriv

Vegna Føroya fólk og Føroya landsstýri ynskir løgmaður at veita samkenslu til bretska Kongshúsið, bretsku stjórnina og bretska fólkið

Elizabeth drotning á Balmoral slottinum í Skotlandi 6. september. Hósdagin andaðist hon, 96 ára gomul (Mynd: EPA)

SkrivaÐ:

Sverri Egholm

Bárður á Steig Nielsen, løgmaður, hevur sent samkensluskriv til bretska forsætisráðharran í samband við at Elizabeth Drotning II andaðist í gjár.

Í brævinum skrivar løgmaður millum annað, at Drotningin í meiri enn sjey áratíggju var ímyndin av trúskapi og tign í einum alsamt umbroytiligum heimi.

Vegna Føroya fólk og Føroya landsstýri ynskir løgmaður at veita samkenslu til bretska Kongshúsið, bretsku stjórnina og bretska fólkið.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. september 2022

Treytaleysar fongsulsrevsingar fyri at smuggla hassj til Føroya

Føroyingarnir, sum tóku ímóti rúsevninum fingu strangari dómar enn danin, sum smuglaði evnini til Føroya

 

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Ein kvinna og tveir menn vóru mikudagin dømdir í Føroya Rætti fyri at hava smuglað hassj til Føroya.

Ein dani kom til Føroya við Norrønu 12. juni í ár. Við sær hevði hann oman fyri 9 kilo av hassji, sum var goymt í einum bili, ið var umbygdur til smuglingina.

Hasssjið bleiv funnið av tollvaldinum í samband við, at maðurin kom í land í Føroyum. Í staðin fyri at taka mannin beinanvegin, tá hann kom til Føroya, valdi løgreglan at fylgja við manninum við tí fyri eyga, at finna móttakaran av rúsevninum.

Dagin eftir, 13. juni bleiv maðurin handtikin í samband við, at hassjið bleiv handað tveimum føroyingum – einum manni og einari kvinnu.

Danin varð dømdur hálvtannað ára treytaleysa fongsulsrevsing. Maðurin og kvinnan, sum tóku ímóti hassjinum, blivu dømd treytaleysa fongsulsrevsing í ávikavist tvey ár og eitt ár og tríggjar mánaðir, skrivar løgreglan í tíðindaskrivi. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 08. september 2022

Maria og Jákup framvegis vanligastu nøvn í Føroyum

Vanligastu nøvnini á kvinnum, sum búðu í Føroyum 1. januar vóru Maria, Anna og Annika, og hjá monnum vóru vanligastu nøvnini Jákup og Jógvan

(Mynd: Hagstovan)

SkrivaÐ:

Alda Nielsdóttir

Vanligastu nøvnini í Føroyum eru framvegis Maria og Jákup.

Sambært Hagstovuni vóru vanligastu nøvnini á kvinnum, sum búðu í Føroyum 1. januar í ár, Maria, Anna og Annika. Síðani koma vælkend nøvn sum Beinta, Katrin, Rannvá og Marjun.

Hjá monnum vóru vanligastu nøvnini Jákup og Jógvan. Nøvnini Jákup og Jógvan hava ligið sum nummar eitt og tvey øll árini síðan 2001. Somuleiðis hava nøvnini Rúni, Martin og Høgni verið vanlig mannfólkanøvn í nógv ár.

Hjá kvinnum hava Maria, Anna og Annika verið ovast á listanum yvir nøvn á kvinnum øll árini síðan 2001, og tíggju tey vanligastu nøvnini í 2021 vóru at kalla tey somu sum í 2001. Einasti munur er, at navnið Durita er skift út við navnið Heidi.

Eins og á kvinnum eru tíggju tey vanligastu nøvnini á monnum at kalla tey somu í 2021 sum fyri 20 árum síðani. Einasta broyting er, at navnið Jan er skift út við navnið Jónas, skrivar Hagstovan.

Nøvn, sum eru munandi meira vanlig nú enn fyri 20 árum síðani, eru Lea, Emma, Ronja og Olivia á kvinnum, og Mattias, Silas, Lukas og Boas á monnum. Fleiri nøvn eru løgd aftur at síðan 2001, og nøkur av teimum, sum eru nógv brúkt í dag, eru til dømis Nóa, Bragi og Liam á monnum og Brá, Vón og Ria á kvinnum.

Dupultnøvnini eru ikki líka vanlig, sum tey hava verið. Millum 100 tey mest vanligu nøvnini á kvinnum i í 2021 vóru einans tvey dupultnøvn. Tey vóru Anna Maria og Anna Sofía, og millum nøvnini á monnum var bert eitt dupultnavn – Hans Jacob.

Les eisini: Lív og Jónas vóru best umtóktu nøvnini í fjør

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 03. september 2022

Merktu springararnir eru nú norðanfyri

Merkingin er liður í nýggjari verkætlan, har ætlanin er at merkja grind, springara og bóghvítuhval

 

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Springararnir, ið vórðu merktir í Fuglafirði leygardagin, eru farnir norð um oyggjarnar.

Við góðari hjálp frá bátum, umframt skótum og fólki annars á sandinum, eydnaðist at reka og halda einum minni bólki av springarum at sandinum í Fuglafirði, har fólk frá Havstovuni festu sendarar á seks springarar.

Fýra nýggir og tveir eldri sendarar vórðu festir á hornini, og tók sjálv merkingin áleið 45 minuttir.

Eftir at springararnir vóru farnir av pollinum aftur, hildu teir kósina norður ígjøgnum Djúpini. Haðani hildu tríggir springarar beina kós út í hellingina einar 35 fjórðingar norðanfyri, meðan ein springari er farin burturúr og meira eysturyvir. Enn er einki samband við teir báðar springararnar, sum fingu gomlu sendararnar áfestar, skrivar Havstovan á heimasíðuni. 

Henda merkingin er liður í eini nýggjari verkætlan á Havstovuni, har kaving, ferðing og útbreiðsla hjá grind, springara og bóghvítuhvali skal samantvinnast við hav- og lívfrøðiligar mátingar á Grønland-Skotlandrygginum. Hetta er fyri betur at skilja útbreiðslu og atburð hjá hesum havsúgdjórum.

Ætlanin er framyvir at merkja bæði grind, springara og bóghvítuhval, og sendarar eru tøkir til hetta.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 05. september 2022

BankNordik hækkar rentuna

Negativa innlánsrentan verður eisini avtikin

(Mynd: Banknordik)

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Evropiski miðbankin (ECB) avgjørdi hósdagin, sum væntað, aftur at hækka rentuna - hesa ferð við 0,75 prosentstigum.

Danski tjóðbankin hevur boðað frá somu rentuhækking, og tað hevur við sær, at BankNordik aftur fer at hækka bæði innlánsrentur og útlánsrentur. Í hesum sambandi verður negativa innlánsrentan avtikin.

Fyri privatkundar fara innlánsrentur at hækka við upp til 0,55 prosentstigum p.a., meðan útlánsrentur fara at hækka við upp til 0,45 prosentstigum p.a. Fyri vinnukundar fara innlánsrentur at hækka við upp til 0,45 prosentstigum p.a., og somuleiðis hækka útlánsrentur og provisión við upp til 0,45 prosentstigum p.a. Rentubroytingin fær gildi fyri vinnukundar tann 30. september og fyri privatkundar tann 17. oktober, og lýst verður í bløðunum í næstum.

Hækkandi rentan hevur við sær, at bankin frá 1. oktober aftur fer at bjóða samansparingarkontur við positivari rentu:

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. september 2022

Eisini Betri Banki tillagar út- og innlánsrenturnar

Nakað eftir, at BankNordik boðaði frá hækkaðum rentum, boðaði Betri Banki frá tí sama

(Savnsmynd: Betri)

SkrivaÐ:

Sverri Egholm

Sum væntað hækkaðu Evropeiski og Danski Tjóðbankin hósdagin leiðandi rentuna við 0,75 prosentstigum. Betri Banki hækkar tí eisini út- og innlánsrenturnar.

Útlánsrenturnar hjá privatkundum hækka við upp til 0,45 posentstigum. Samstundis hækka innlánsrenturnar. Millum annað hækkar rentan á bústaðarkontum til 0,75 prosent og á eftirlønarkontum til 0,50 proent.

Fyri vinnukundar hækka útlansrenturnar við upp til 0,45 prosentstigum, meðan negativa innlánsrentan hjá vinnukundum verður strikað.

Broytingin kemur í gildi 20. oktober.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. september 2022

- Væntandi fara sethúsaprísirnir at javna seg ella lækka

Miðal sethúsaprísirnir eru hækkaðir 20 prosent hetta seinasta árið

(Savnsmynd)

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Seinastu árini hava vit bara sæð miðalprísin fara ein veg – og tað er upp. Gongdin hevur verið tann sama fyrra hálvár í ár, men ábendingar eru nú um, at gongdin møguliga broytist komandi tíðina.

- Hóast miðalprísurin fer uppeftir, vísir tað seg hjá okkum, at flestu fólk eru vorðin meira varin. Tað er allarhelst grundað á rentuhækkingar og prísvøkstur seinastu tíðina. Sostatt er ikki óhugsandi, at sethúsaprísurin fer at javna seg ella lækka komandi tíðina, sigur Kára á Dunga, stjóri í Betri Heim.

Miðal sethúsaprísir fyri fyrra hálvár 2022

Í miðal kostaðu eini sethús í Føroyum 2,7 milliónir krónur. Ein hækking á 20 prosent, samanborið við fyrra hálvár 2021.

Í Havn kostaðu eini sethús 3,9 milliónir. Tað er ein hækking á 11 prosent, samanborið við fyrra hálvár 2021.

Miðal sethúsaprísurin í Eysturoynni var 2,3 milliónir krónur og í Klaksvík 3 milliónir. Tað er ein hækking á ávíkavist 25 og 41 prosent.

Tølini fyri Eysturoynna og serliga Klaksvík skulu takast við tí fyrivarni, tí lutfalsliga fáar sølur hava verið í hesum tíðarskeiðnum, og nakrar einstakar sølur hava hálað miðalprísin upp.

Hvat merkir hetta?

Hækkandi bústaðarprísir hava við sær, at tað gerst dýrari at fíggja ein bústað, og tí er bústaðarbyrðan vorðin tyngri. Tað merkir, at ein størri partur av lønini fer til at fíggja bústaðin.

Bústaðarbyrðan fyri Føroyar var 23 prosent í 2021. Nú er hon komin upp á 26 prosent. Bústaðarbyrðan í Havn er hækkað frá 34 til 36 prosent sama tíðarskeiðið.

Bústaðarbyrðan í Eysturoynni og Klaksvík var ávíkavist 19 og 22 prosent í 2021. Nú er hon 23 og 29 prosent. Sum við sethúsaprísunum skulu tølini fyri Eysturoynna og Klaksvík takast við fyrivarni.

Tíðindaskriv frá Betri Banka

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 05. september 2022

ALS: Arbeiðsloysið er søguliga lágt

Týsdagin í farnu viku rindaði ALS bara 138 fólkum arbeiðsloysisstuðul, ið er lægsta talið á fólki, sum nakrantíð hava fingið arbeiðsloysisstuðul eitt vanligt útgjaldsskeið, síðan ALS varð stovnað

(Savnsmynd: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Alda Nielsdóttir

Arbeiðsloysið hevur ongantíð verið lægri, enn tað er nú.

Týsdagin í farnu viku rindaði ALS bara 138 fólkum arbeiðsloysisstuðul. Tað er lægsta talið á fólki, sum nakrantíð hava fingið arbeiðsloysisstuðul eitt vanligt útgjaldsskeið í yvir 30 ára gomlu søguni hjá ALS.

Tað skrivar ALS á heimasíðuna í vikuni.

Upphæddin, ið var goldin hesum 138 fólkunum, var 948.000 krónur, sum svarar til slakar 6.900 krónur í miðal til hvønn persónin.

– Vanliga arbeiðsloysið er vorðið so lágt, at tað øll útgjaldsskeiðini higartil í ár hava verið færri fólk, sum hava fingið vanligan arbeiðsloysisstuðul, enn tað hava verið fólk, sum hava fingið arbeiðsloysisstuðul úr fiskavirkisskipanini.

ALS sigur, at vanligt er, at talið á viðskiftafólkum hjá ALS kvinkar uppeftir út á heystið og veturin, og væntast tað eisini at henda í ár.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 05. september 2022

Nýggir eigarar í Giljanes bussum

Ragnar og Joan Edvør Jacobsen í Miðvági taka yvir eftir Niels Olgar Joensen

 

SkrivaÐ:

Sverri Egholm

Sp/f á Giljanesi, sum byrjaði í 1953, fer framyvir at eita Sp/f Giljanes Bussar, og tað verða Ragnar og Joan Edvør Jacobsen, sum yvirtaka felagið.

Tað var Finn Joensen sum stovnaði fyritøkuna, og í 1976 kom Niels Olgar Joensen, sonur Finn, uppí. Hendan fyritøka hevur havt bæði lastbilar,bussar og vallaraheim. 

- Niels hevur trúðliga fyngist við alla hesa koyring. Í 2011 seldi hann lastbilarnar og hevði so bussar og vallarheim eftir. Í 2016 seldi hann vallaraheimið og fór tá bert at hugsavna seg um busskoyring. 

Tíðin gongur, og Niels yngist ikki, hann ynskir at hava betri stundir til ymisk, sum busskoyringin ikki ordliga loyvir honum. Niels hevur leingi havt ein dreym um at ferðast meira og hugsaði um at selja longu fyri 3 árum síðani. Men nú er so tíðin komin, siga nýggju eigararnir í tíðindaskrivi.

Samráðingar hava verið og tað verða Ragnar og Joan Edvør Jacobsen úr Miðvági, sum verða nýggju eigarar.

- Felagið kemur framvegis at koyra við sínum eyðkendu farvu á bussunum, Gulir við reyðum strípum. Harafturat fer Grøni eisini at koyra víðari. Nýggju eigarnir gleða seg til at byrja uppá virksemi, verður sagt.

Lagt afturat, at Niels Olgar Joensen fer at hava ein buss eftir sjálvur, sum er til skúlakoyringina í Vága kommunu.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 06. september 2022

Stakkurin fekk ársins herðaklapp frá Sunda kommunu

Á setanarløtu hóskvøldið varð avdúkað, at Stakkurin fekk heiðurin ”Ársins herðaklapp 2022” frá Sunda kommunu

 

SkrivaÐ:

Sverri Egholm

Sunda kommuna hevur nógv tey seinastu árini heiðra persóni ella felagsskapi, ið hevur gjørt ólønt ella sjálvboðið arbeiði, sum er til gagns fyri borgarar í kommununi. Siðvenja er at handa hendan heiður tá árligu mentanardagarnir byrja.

Í ár hevði trivnaðarnevndin valt at felagið handan Stakkin skuldi hava heiðurin ”Ársins herðaklapp 2022”. Grundgevingin fyri at geva Stakkinum heiðurin ljóðaði millum annað soleiðis:

Ársins herðaklapp 2022 fær Stakkurin, fyri at vera ein virkin og savnandi felagsskapur í nærumhvørvinum. Felagsskapurin lýsir kommununa frá síni allar bestu síðu, varðveitir siðbundna mentan og gevur nógv aftur til nærumhvørvið. Í nógv ár hevur felagsskapurin savnað pening inn, sum tey síðani geva út aftur til góð endamál í nærumhvørvinum, millum annað bygdarhúsið. Felagsskapurin knýtir bygdafólkið, vitjandi og kommununa saman til eitt, og hetta hevur stóran týdning fyri okkum í Sunda kommunu.

Við heiðrinum fylgir ein peningagáva á 3.000 kr. og ein gáva úr føroyskum gróti, sum myndar Stakkin.

Jógvan Magnussen, formaður í felagnum, tók ímóti heiðrinum.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. september 2022

Óli P farin

Kendi teknarin í Føroyum, Óli Petersen, best kendur sum Óli P, er farin. Hann gjørdist 86 ára gamal

Óli P Í 2014 (Savnsmynd: Jens Kr. Vang)

SkrivaÐ:

Sverri Egholm

Óli Petersen, best kendur sum Óli P, er farin, 86 ára gamal. Hann var uttan iva kendasti keiputeknarin í Føroyum, og seint sum til ársskiftið var hann virkin.

Hann varð føddur í Klaksvík 24. januar 1936. Hann gjørdi um seg í væl umtókta Rukkulakkanum, sum klaksvíkingar góvu út undan Norðoyastevnu frá 1957 í eini 25 ár á rað. Seinni teknaði Óli P fyri Sosialin í 25 ár, og í hálvtannað ár her á Portalinum. Seinastu fimm árini hava tekningarnar hjá honum verið at síggja á VP til hann á nýggjárinum gavst.

Óli Petersen var giftur Susanne Barding.

Tekningarnar, sum hann teknaði fyri Portal.fo frá apríl 2014 til oktober 2015, síggjast her.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 07. september 2022

Annfinnur Heinesen er settur sum leiðari av Varpinum

Annfinnur er klaksvíkingur, sum býr í Havn. Hann verður nú leiðari av nýggja mentunarhúsinum í Klaksvík, Varpið

(Savnsmynd)

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Á stýrisfundi í grunninum, Mentanarhús í Klaksvík, varð 8. september tikin avgerð um at seta Annfinn Heinesen í starv sum leiðara fyri nýggja Mentanarhúsið í Klaksvík, Varpið.

Annfinnur er 45 ár - ein klaksvíkingur, sum býr í Havn, ið hevur holla útbúgving. Umframt hægri útbúgving sum stjórnmálafrøðingur, hevur hann leiðsluroyndir, og er góður fyrisitari og formidlari, eins og gott tak á fíggjarstýring og verkætlanarleiðslu.

Eisini hevur Annfinnur hægri listarliga útbúgving sum sjónleikari frá Den Danske Scenekunst-uddannelse, og hevur hann starvast innan mentanarøkið í mong ár, harav fimm ár sum stjóri á Føroya Fólkaháskúla.

Hann hevur eitt stórt netverk, og er samanumtikið mettur at hóska væl til fjølbroyttu uppgávurnar sum leiðari av hesum spennandi húsi, har øll skulu kenna seg væl.

Annfinnur hevur góðan kunnleika til mentanarlívið í breiðari merking og fjølbroyttar royndir á føroyska mentanarpallinum. Eisini hevur hann góð boð uppá, hvussu Varpið kann gerast eitt livandi og fólksligt hús.

Eftir ætlan tekur hann við starvinum í november 2022.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. september 2022

Minnismerkið um Steffan Danielsen avdúkað

Leygardagin var hátíðardámur í Nólsoy

(Mynd: Ólavur Frederiksen / Faroephoto)

SkrivaÐ:

Sverri Egholm

Leygardagin var samkoma í góða veðrinum í Nólsoy, tá ein minnispláta um listamannin Steffan Danielsen varð avdúkað í sambandi við at hann fylti 100 ár. 

Borgarstjórin byrjaði við at bjóða fólkum vælkomnum í Krókagøtu, og greiddi frá ymsum minnum um Steffan. M.a. tá hann plagdi at koma inn til Havnar við útróðrarmonnum við málningum undir armunum, sum hann fór niðan til Eirikstoft at ramma inn. 

- Steffan var ein sjáldsamur maður, tó kanska tann mest originali og mest sermerkti føroyski listamaðurin í síni samtíð. Hann málaði samstundis sum William Heinesen, Mikines, Jack Kampmann og Ingálvur av Reyni. 

Annfinn Brekkstein, varaborgarstjóri og formaður í mentamálanevndini, segði eisini nøkur orð um Steffan Danielsen, síðan varð minnisplátan avdúkað, nólsoyingar sungu og aftaná bjóðaði kommunan ein drekkamunn í Royndarhúsinum.

Nólsoyingar høvdu eisini púra óvæntað verið húsagongd og lænt málningar av Steffani til eina framsýning, sum varð sera væl vitjað.

Ólavur Frederiksen tók myndirnar

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 05. september 2022

Beinir hevur konsertir í Danmark

Spælir í Vega í Keypmannahavn og VinDanmark í Aarhus í november

 

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

Í november fer Beinir Troest Rasmussen, sum á pallinum einans kallar seg BEINIR, at hava sínar egnu konsertir í Vega í Keypmannahavn og VinDanmark í Aarhus. Konsertirnar vera ávikavist mikudagin 9. og hósdagin 10. november. 

Í fjør hoyrdu danir á fyrsta sinni tónleikin hjá Beini, tá EP’in “World out There” kom út, og tá hann skrivaði og sang lagið “I’m Not Crying, You Are” saman við ungu donsku songkvinnuni Dopha á hennara fyrstu útgávu. At hita upp fyri størri nøvn, m.a. Dopha og Jonah Blacksmith, hevur eisini verið ein partur í arbeiðnum at fáa tónleikin hjá Beini út til fleiri áhoyrarar.

Síðan EP'in kom út, hevur Beinir skrivað og fyrireikað løg til eina heildarútgávu saman við góðum fólki hjá plátufelagnum "The Bank". Ætlanin er, at útgávan kemur í næsta ár.

Á konsertunum í novembur verða løg av "World Out There" og nýggj løg, sum verða á av komandi útgávuni, at hoyra. Beinir syngur og spælir einsamallur við gittara ella klaveri.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 06. september 2022

Jógvan Arge: Fólkaatkvøða og húsagangur

“Fólkaatkvøða og húsagangur” eitur nýggj bók eftir Jógvan Arge. Hetta er tann áttanda í røðini Mín krýnika

 

SkrivaÐ:

Tíðindaskriv

“Fólkaatkvøða og húsagangur” eitur nýggj bók eftir Jógvan Arge. Hetta er tann áttanda í røðini Mín krýnika. Hendan krýnikan røkkur frá politikarunum Erlendi Patursson og Hilmari Kass um fólkaatkvøðuna í 1946 og fiskimannaverkfallið í 1954 til politikkin um tíggjuáraskiftið 1990 og bankakrakkið í 1992.

Føroyskir oddamenn fingu ein dramatiskan dag í Keypmannahavn 5. oktober 1992. Atli Dam og Jógvan Sundstein vórðu boðsendir at vera Sjóvinnubankanum til hjálpar, tí danska fíggjareftirlitið ætlaði at stongja bankan, kom hann ikki við nýggjum eginpeningi.

Av tí, at landsstýrið einsamalt onki fekk gjørt, fingu teir í lag fund við forsætisráðharran Poul Schlüter. Men hann var hvørki til at høgga ella stinga í í fyrstu syftu. Beitti føroysku umboðini á aðrar myndugleikar og stovnar. Men tað segði alt tað sama. Ongin vildi játta at hjálpa bankanum.

Kortini arbeiddi stjórnin við eini loysn, sum kom undan kavi seint á kvøldi. Tá ásannaði eisini danski stjórnarleiðarin og hansara stjórn, at tað var ikki gott, um bankin stongdi. Hesin dagurin og tíðin undan hóttandi húsaganginum er ein týðandi partur av hesi áttandi krýnikuni.

Her eru eisini søgurnar um politisku oddamenninar Erlend Patursson og Hilmar Kass. Erlendur var odda-maður í tjóðveldisflokkinum og Hilmar í sjálvstýrisflokkinum. Hilmar var skipsføraralærdur og var mangan tungan á vágskálinií løgtinginum.

Hann sat á tingi í 22 ár og var í samgongu meginpartin av tíðini. Sum formaður í marknaðarnevndini luttók hann í mongum samráðingum um EEC og eisini um fiskiveiðusáttmálar við onnur lond. Sum fráleið dámdi honum ikki tær mongu og stóru játtanirnar frá tí almenna til vinnulívið.

Erlendur Patursson vaks upp í Kirkjubø. Fór 11 ára gamal til Íslands at ganga í skúla. Kom aftur úr Keyp-mannahavn eftir kríggið við prógvi sum cand.polit. Var fremstur millum teirra, sum talaðu fyri loysing á fólkaatkvøðuni 1946.

Var eisini teirra millum, sum stovnaðu málgagnið 14. September og Tjóðveldisflokkin í 1948. Kom inn á ting í 1954. Tá var hann eisini formaður í Føroya Fiskimannafelag, sum sama árið var í einum drúgvum og dramatiskum verkfalli.

Eysturoyingar komu í stórum tali av Skálafjørðinum Havnar at avmanna trolaran “Vesturskin”, sum var á veg til fiskiskap. Tá teir bordaðu hann, vórðu eysturoyingar móttiknir við dampi og skalkijarni. Skalkijarnið varð tikið úr hondum reiðarans, og verkfalsbrótarar vórðu tiknir í land. Stríðið endaði á løgtingi, har samtykt varð at hækka minstuløn fiskimanna munandi.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 09. september 2022

Margreta drotning fær norðurlendska málvirðisløn

Fær heiðurslønina fyri m.a. at heita á ungdómar í Norðurlondum at tosa skandinaviskt saman

(Savnsmynd: Sverri Egholm)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Margreta drotning fær í ár tillutað norðurlendsku málvirðislønina, sum Norrøna Felagið, Foreningen Norden, í Noregi hevur latið síðan 2010.

Virðislønin, Nordens språkpris, verður givin fyri at heiðra persónum og stovnum, sum eru við til at økja um málfatanina tvørtur um landamørk í Norðurlondum.

Í ár verður tað hennara hátign Margrethe av Danmark, sum fær virðislønina, og tað verður hennara hátign Sonja drotning, sum handar virðislønina á einum hátíðarhaldi í Nordens Hus í Oslo 26. september.

Foreningen Norden sigur um Margretu drotning, at hon er ein týðandi rødd fyri norðurlendskt samstarv, felagsskap og mál. Ein av boðskapunum hjá drotningini hevur leingi verið, at ung fólk í Norðurlondum eiga at brúka skandinavisk mál tá tey hittast.

Enn eru tað bara persónar og stovnar úr teimum stóru norðurlondunum, sum hava fingið hesa málvirðislønina. Nevnast kunnu Fredrik Skavlan, Vigdís Finnbogadóttir, Martti Ahtisaari, Ghita Nørby, Sofie Gråbøl Victor Leksell og ungdómsrøðin Skam. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 08. september 2022

Liz Truss nýggjur bretskur stjórnarleiðari

Hon tekur við eftir Boris Johnson

Liz Truss, nýggj forsætisráðkvinna í Bretlandi

SkrivaÐ:

Jan Müller

Hóast álvarsmál sum methøgu orkuprísirnir og kríggið í Ukraina hava verið frammaliga í bretsku fjølmiðlunum seinastu tíðina, so er tað serstakliga eitt einstakt mál, sum hevur fylt mest. Og tað er valið av nýggjum stjórnarleiðara at taka við eftir Boris Johnson, sum varð noyddur at leggja frá sær vegna trupulleikar hann fyri tað mesta sjálvur hevði ábyrgdina av. 

Nú er so endaliga avgjørt, at tað verður Liz Truss, sum verður nýggj forsætisráðkvinna. Hon fekk góðar 81.000 atkvøður, 57 prosent meðan Rishi Sunak fekk góðar 60.000 atkvøður og 43 prosent.  

Tey bæði valevnini Liz Truss og Rishi Sunak hava ferðast kring alt landið fyri at vinna veljararnar, sum í hesum førinum, eru teir umleið 150.000 limirnir í bretska konservativa flokkinum. Og tey hava í óteljandi samrøðum lagt fram sínar loysnir og vissiónir fyri eitt Bretland fram til komandi val um hálvt triðja ár. Sunak vil økja skattirnar, Truss vil lækka teir, tí tað er mest í tráð við upprunaliga og grundleggjandi konservativa politikkin. 

Eitt tað fyrsta málið, sum Liz Truss hevur lovað at leggja fram og loysa er tann álvarsliga orkukreppan í landinum, ið hóttir við at taka grundarlagið undan milliónum av bretskum húsarhaldum. Methøgu gassprísirnir gera, at einstøku familjurnar megna ikki longur at rinda fyri gassið eins og fyri elrokningarnar, samtíðis sum fyritøkur standa til  at fara av knóranum, tí heldur ikki tær megna brádliga vaksandi orkuprísirnir, sum møguliga kunnu gerast tvífalt so stórir í komandi ári. Gass verður í dag brúkt í flestu bretskum húsarhaldum. 

Tað er greitt, at nógv er vent á høvdið síðani russisku innrásina í Ukraina, nú teitt nú tey grønu í Týsklandi, sum hava gingið á odda at stongja bæði kjarnorkuverk og kolafýrd orkuverk, nú lata upp aftur fyri bæði kola- og kjarnorku. Hetta merkir eisini kjakið í Bretlandi, har veljarakanningar, sum blaðið The Sun kunnggjørdi í gjár, vísa, at ein stórur partur av bretum ynskja, at nýggja stjórnin heldur fram at menna olju- og gassleiting og framleiðslu í Norðsjónum samtíðis sum skundað verður undir menning av varandi orkukeldum sum sól-, vind- og  sjóvarfalsorku. 

Um somu tíð sum bíðað verður eftir, hvat nýggi bretski forsætisráðharrin fer at gera fyri at minka um orkukostnaðin hjá húsarhaldum, boða onnur lond í Evropa so sum Týskland, Svøriki og Finland frá, at tey fara at lata stórar upphæddir til at lætta um hjá húsarhaldum, nú orkuprísirnir raka meint. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 05. september 2022

Týsk familja datt niður í flogfari

Helst hava tey fýra fólkini mist vitið og flogfarið flogið við autopiloti til onki brennievni var eftir

(Mynd: Flightradar)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Sunnukvøldið datt eitt lítið privatflogfar niður í Eystrasalt, nakað uttan fyri lettiska havnabýin, Ventspils.

Týska blaðið Express visti morgunin eftir at siga, at umborð var ein týsk familja. Talan er um 72 ára gamla vinnulívsmannin og roynda flogskiparan, Peter Griesemann, kona hansara, 68 ára gamla Juliane, 26 ára dóttirin Lisa og ein 27 ára gamal maður, sum helst var unnustin hjá dóttrini.

Flogfarið fór úr suðurspanska býnum Jerez fyrrapartin sunnudagin, og setti kós móti Köln í Týsklandi. Men komið til Týsklands helt flogfarið bara á at flúgva somu kós til tað datt niður í Eystrasalt, helst tí onki brennievni var eftir.

Peter Griesmann átti flogfelagið, Quick Air, sum skipaði smáar privatar flogtúrar.

Mett verður, at tað verður trupult at staðfesta við, hvat orsøkin til flogvanlukkuna var, serliga um vrakið ikki verður bjargað.

Slík smá flogfør hava vanliga ikki nakran svartan kassa, eins og vanligt er við størri ferðafólkaflogførum, sigur ein flogserfrøðingur við svenska sjónvarpið.

Reuters skrivar, at umleið klokkan 17.37, lokala tíð, misti flogfarið hædd, og tað skifti kós tvær ferðir á ferðini, yvir Paris og Köln.

Netstaðið Flightradar vísti, at minuttirnar áðrenn flogfarið datt niður kl. 19.45, misti tað nógva hædd. Tað hvarv av Flightradar nakað áðrenn klokkan 20.

Eftir øllum at døma hevur tað flogið við autopiloti, til onki brennievni var eftir, skrivar NTB.

Flogfarið, sum var av slagnum Cessna 551 var skrásett í Eysturríki. Tað er 14 metrar langt, veingjabreiðið er 15 metrar, og tekur upp til tíggju ferðafólk.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 05. september 2022

Lýsi og D-vitamin onga ávirkan á koronasmittu

Ein norsk granskingarætlan ætlaði at vísa á, at lýsi forðaði fyri at gerast sjúk av covid-19 – men so er ikki

(Mynd frá reklamufilmi)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

Livralýsi ella fiskaolja er gott. Tað er tað nógvir føroyingar, sum trúgva upp á. Nú vísir ein norsk kanning, at lýsi onga ávirkan hevur mótvegis koronavirus. Tað skrivar NRK í dag.

Um 35.000 fólk vóru við í norsku kanningini av lýsi. Í fjør vetur fekk helmingurin av fólkunum í kanningini eitt vanligt skamt av lýsi frá granskarunum – hin helmingurin fekk maisolju, eitt sokallað placebo.

Báðar oljurnar høvdu smakk av sitrón, og ongin visti, um tað var fiskaolja ella maisolja, tey fingu. Granskararnir vildu finna útav, um bólkurin, sum fekk lýsi var minni útsettur fyri covid-19.

D-vitaminir

Granskarin og ígerðarlæknin, Arne Søraas, stóð fyri kanningini saman við 14 øðrum granskarum.

- Høvuðsorskin til at kanna árinið av livralýsi er, at fleiri kanningar fyrr hava víst, at D-vitaminir hava eina jaliga ávirkan á órinsverjuna, sigur Søraas við NRK.

Lýsi er fiskaolja við nógvari D-vitamin. Í Noregi eins og í øðrum norðurlondum, hevur verið vanligt at tikið lýsi ta myrku ársins tíð. Um veturin fáa vit ikki nógvar D-vitaminir frá sólarljósinum, og tí taka fólk lýsi sum kostískoyti.

Í medisinskum samanhangi verður slíkt kostískoyti roknað sum eitt lágt skamt av D-vitamin, skrivar NRK.

Men ger tann dagliga súpiskeiðin ella hylkið vil lýsi okkum mótstøðufør móti koronasmittuni?

Norsku granskararnir hava nú givið eitt greitt svar í tíðarritinum British Medical Journal

Ongin ávirkan

Úrslitið av kanningini er greitt; vanliga kostískoytið við lýsi, sum norska fólkið vanliga tekur, hevur als onga ávirkan móti farsóttini. Ískoytið hevur heldur onga ávirkan á aðrar sjúkur í andingarleiðini.

Tað var ongin munur á bólkinum, sum fekk lýsi og bólkinum, sum fekk maisolju.

Kanningin varð gjørd yvir seks mánaðir. Í hesum tíðarskeiðinum gjørdist á leið líka nógv fólk í hvørjum bólki sjúk av  covid 19.

- Úrslitið er óvæntað. Vit høvdu rokna við, at fólk sluppu lættari við einum ískoyti av D-vitaminum, sigur Søraas við NRK.

Fleiri ymsar forkláringar kunna vera til úrslitið av norsku kanningini. Í fyrsta lagið umboðaðu tey 35.000 fólkini ein tvørskurð av norska fólkinum, og norðmenn mangla í útgangsstøði ikki D-vitamin í blóðinum.

Kanningar gjørdar í øðrum londum hava eisini víst, at tað serliga eru fólk, sum hava manglað D-vitamin, sum hava verið í størri vanda fyri at gerast álvarsliga sjúk av covid-19.

Sunt ískoyti kortini

Í norsku kanningini hava luttakararnir fingið smáar skamtir við D-vitaminum. Arne Søraas sigur, at tað er ikki vist at størri skamtir høvdu víst ávirkan á fólk flest. Hann leggur eisini afturat, at tey enn onki kunnu siga um langtíðarávirkanina av lýsi, hetta tí kanningarverkætlanin bert gekk yvir eitt hálvt ár.

- Tí kunnu vit ikki vísa aftur, at lýsi hevur eina ávirkan. Vit vistu heldur ikki hvussu nógv av fólkunum høvdu tikið lýsi yvir longri tíð áðrenn tey komu við í kanningina, sigur granskarin.

Hóast kanningin ikki vísir á nakra ávirkan, so ætlar Arne Søraas tó ikki at gevast við at taka sína dagligu skeið við lýsi. Hann sigur at fiskaolja hevur fleiri aðrar gagnligar ávirkanir á kroppin.

Fitisýran omega 3 kann vera góð fyri hjartað, og lýsi kann eisini forða fyri lágum D-vitaminstøði í blóðinum. Álvarsligt trot á vitamin D økir um vandan fyri at fáa fleiri aðrar sjúkur.

- Kanningin vísir eisini, at lýsi hevur sera fá hjáárin, og er tí eitt trygt kostískoyti at brúka, sigur Søraas við NRK. 

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 08. september 2022

Oslo fær ælabogagøtu

Gøtan har tvey fólk vórðu skotin fyrr í summar verður nú løgd við ælabogalitunum

(Mynd: vartoslo.no)

SkrivaÐ:

Ingi Samuelsen

24. juni í ár, náttina fyri, at stóra pride-gongan skuldi vera í norska høvuðsstaðnum, Oslo, vóru tveir mans skotnir til deyðis av einum manni, sum kom inn á dansistaðið London Pub í Rosenkrantz’ Gata, og fór at skjóta rundan um seg við einum skotvápni. Fleiri fingu skaðar í hendingini.

London Pub er eitt væl umtókt savningarstað hjá samkyndum fólkum, og tað gjørdist eisini skjótt greitt, at talan var um eitt hatursálop fyri at raka samkynd.

Í dag verður eitt minningarhald í gøtuni, har skottilburðurin fór fram.

Og í vikuni byrjaðu fólk frá kommununi at leggja eitt lag við ælabogans litum á gøtuna fram við London Pub. Arbeiðið skal vera liðugt áðrenn hátíðarhhaldið í dag.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 07. september 2022

Týska stjórnin samtykt hjálparpakka á 483 milliardir

Hjálparpakkin er tann triði í røðini, sum skal lætta um trýstið á húsarhald kring landið, sum eru rakt av vaksandi orkuprísum

Týski samveldiskanslarin, Olaf Scholz sigur, at Týskland fer at klára seg gjøgnum veturin (Savnsmynd)

SkrivaÐ:

Alda Nielsdóttir

Farna leygardag samdist týska samveldisstjórnin um ein hjálparpakka á 65 milliardir evrur, ið svarar til góðar 483 milliardir í okkara krónum.

Endamálið við hjálparpakkanum er at lætta um trýstið á húsarhald kring landið, sum eru rakt av vaksandi orkuprísum orsakað av minkandi innflutningi av russiskum gassi.

Tað er neyðugt við rættstundis og hóskandi hjálp til borgarar og fyritøkur í hesari kreppuni, siga samgonguflokkarnir í fráboðan.

Týski samveldiskanslarin, Olaf Scholz sigur, sambært Ritzau, at Týskland fer at klára seg gjøgnum veturin, hóast tey standa í einari orkukreppu.

Á tíðindafundi segði Christian Lindner, fíggjarmálaráðharri, at fleiri tiltøk skulu hjálpa landinum at klára seg gjøgnum kreppuna.

M.a. nevnir hann bíligari prísir hjá almennu samferðsluni umframt fíggjarligan stuðul til pensjónistar og lesandi. Eisini fáa eldri og onnur, sum ikki eru før fyri at arbeiða meira stuðul, og fleiri barnapengar.

Hetta er triðju ferð, at týska stjórnin kemur við einum hjálparpakka, sum skal lætta um hjá fólkinum, sum eru rakt av inflasjón og búskaparkreppu.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 04. september 2022

Novaja Gazeta sleppur ikki at halda fram í Russlandi

Óhefta russiska blaðið hevur í dag mist loyvið at virka sum miðil í landinum

Her stendur Dmitrij Muratov, ábyrgdarblaðstjóri á Novaja Gazeta, við einum eintaki av blaðnum í sambandi við uppboðssøluni í New York í juni, har Nobel-friðarheiðursløn hansara varð seld til frama fyri børn í Ukraina (Mynd: EPA)

SkrivaÐ:

Alda Nielsdóttir

Óhefta russiska blaðið Novaja Gazeta hevur mist loyvið at virka sum miðil í landinum.

Tað var ein dómstólur í Moskva, sum í vikuni tók loyvið aftur.

Blaðið hevur verið atfinningarsamt í sambandi við russisku innrásina í Ukraina, og í mars tók ábyrgdarblaðstjórin, Dmitrij Muratov avgerð um fyribils at steðga við virkseminum, inntil kríggið í Ukraina er liðugt.

Russiskir miðlar hava fingið forboð ímóti at brúka orðini innrás og kríggj í sambandi við tað, sum gongur fyri seg í Ukraina, og hava miðlar fingið boð um í staðin at nevna hetta eina "serliga hernaðarliga atgerð". Avgerðin um at taka ein steðg var, sambært blaðstjóranum tikin fyri at tryggja, at blaðið kundi halda fram við virkseminum í framtíðini.

Men Novaja Gazeta varð hálað í rættin av russiska miðlaeftirlitinum Roskomnadzor fyri ikki at hava lagt fram neyðug skjøl viðvíkjandi einum eigaraskifti í 2006, skrivar DR.

Í 2021 vann Dmitrij Muratov friðarheiðursløn Nobel’s fyri sínar royndir at verja talufrælsið í landinum. Heiðurlønina vann hann saman við filipinsk-amerikonsku tíðindakvinnuni Maria Ressa.

Í juni varð Nobel-heiðurslønin seld á uppboðssølu fyri 103,5 milliónir dollarar, ið tá svaraði til góðar 732 milliónir krónur. Peningurin frá uppboðssøluni skuldi latast børnum í Ukraina.

Greinin varð fyrstu ferð løgd út 05. september 2022